Friday 20 August 2010

იძულება სამოთხისაკენ

ეს არის ჩემი სვეტი 3 მაისის ტაბულადან

ხშირად მომისმენია - ნახე, მავანმა მთავრობამ რა ჭკვიანურად გააკეთა - ეს აკრძალა, და ამაზე ნება დართო. კაპიტალის გატანა აკრძალა, შემოტანა კი პირიქით, წაახალისა. ან ბრინჯის იმპორტი აკრძალა, ადგილობრივ გლეხებს კი სუბსიდია მისცა. და ასე შემდეგ...
ხანდახან ასეთ მოქმედებას აქვს პოლიტიკური შინაარსი, ხან ეს სუფთა პოპულიზმია, ხან კი - პოლიტიკური სისულელე.
მაგრამ მათ აქვთ ეკონომიკური შინაარსი? შეიძლება თუ არა აიძულო ეკონომიკა გაიზარდოს?
არა, პოზიტიური ეკონომიკური შინაარსი ასეთ მოქმედებას არ გააჩნია. კიდევ ერთხელ - ეკონომიკური შინაარსი არ გააჩნია, იშვიათად გააჩნია პოლიტიკური შინაარსი.
არის ბევრი მიზეზი, რატომაც არ შეუძლია მთავრობას ეკონომიკის იძულებითი განვითარება. დღეს მხოლოდ ერთ მათგანზე მოგიყვებით.
ინგლისელმა ეკონომისტმა დავიდ რიკარდომ 1817 წელს დაასაბუთა, რომ თუ თითოეულ ქვეყანაში აწარმოებენ იმას, რაც ყველაზე კარგად გამოსდით, და მერე ამ პროდუქტებს გაცვლიან, ორივე ქვეყანა უფრო კარგ შედეგს მიაღწევს. მისი ცნობილი მაგალითია ინგლისსა და პორტუგალიაში ღვინის და ტანსაცმლის წარმოება. ამ მაგალითზე რიკარდომ აჩვენა, რომ მაქსიმალური შედეგი მიიღწევა მაშინ, როცა ქვეყნებს შორის ხდება სპეციალიზაცია, და როდესაც ინგლისი აწარმოებს მხოლოდ ტანსაცმელს, პორტუგალია კი - მხოლოდ ღვინოს, და ერთმანეთში ვაჭრობენ.
ამერიკელმა ეკონომისტმა სამუელსონმა, უკვე მეოცე საუკუნეში, დაამატა, რომ თუ თუ თითოეული ადამიანი აკეთებს იმას, რაც ყველაზე კარგად გამოსდის, ჯამური შედეგი არის მაქსიმალური. თუ თქვენ ერთდროულად ხართ ყველაზე კარგი იურისტი და ყველაზე კარგი მდივანი, და იურისტის ანაზღაურება მეტია, მაშინ ყველაზე კარგი ფინანსური შედეგი გექნებათ, როდესაც თქვენ მთელ დროს იურისტობას დაახარჯავთ და მდივანს კი დაიქირავებთ. მდივნისთვისაც ეს იქნება ყველაზე ეფექტური შედეგი.
მუშა მიწყივ მუშაკობდეს, მეომარი გულოვნობდეს, იურისტი იურისტობდეს და მდივანი მდივნობდეს.
მრავალი ადამიანის შემთხვევაში - თითოეული ადამიანი ცდილობს მიაღწიოს თავისთვის ოპტიმალურ შედეგს. რაც უფრო ნაკლები შეზღუდვაა ეკონომიკში, მით უფრო ოპტიმალურად გამოიყენებს ადამიანი თავის თავს. რაც უფრო ნაკლები შეზღუდვაა ეკონომიკაში, მით უფრო ადვილად გაცვლის (გაყიდის) ადამიანი თავისი შრომის შედეგს.
რაც უფრო მეტია შეზღუდვა ეკონომიკაში - მით უფრო რთულია ამ საყოველთაო ოპტიმუმის მიღწევა.
ეკონომიკა, სადაც ყოველგვარი არაძალადობრივი ეკონომიკური საქმიანობა დაშვებულია, არის თავისუფალი ეკონომიკა. ძალადობრივი საქმიანობისთვის (ძალადობაში მოტყუებაც შედის) კი არსებობს სასამართლო, ჯარიმა და ციხე.
თუ მთავრობას უნდა ეკონომიკის განვითარება, შეიძლება წარმოვიდგინოთ ორი გზა: პირველი - ხელი არ შეუშალოს ადამიანს იყოს მაქსიმალურად ეფექტური, და მეორე - აიძულოს ადამიანი იყოს უფრო ეფექტური. როგორ წარმოგიდგენიათ, აკრძალვებით, დაშინებით და მოტყუებით შეიძლია გავზარდოთ თქვენი ეკონომიკური ეფექტურობა? სხვისი? ყველასი?
უნივერსიტეტის მეოთხეკურსელებმა გადავწყვიტეთ სტუდენტური სამეცნიერო კონფერენციის ჩატარება. მცირედი დახმარება გვინდოდა რექტორატისაგან. მაშინ თსუ-ს პრორექტორი ცნობილი იურისტი სერგო ჯორბენაძე იყო. მოვუყევით ყველაფერი. მოგვისმინა და გვითხრა: „ძალიან მომწონს რის გაკეთებასაც აპირებთ, ხელს არ შეგიშლითო“. ჩვენ გაწბილებულები გამოვედით. ყველანი ვდუღდით - როგორ, რას ნიშნავს ხელს არ შეგვიშლიან?! ეს დახმარების სანაცვლოდ???
მრავალი წლის შემდეგ მივხვდი, რაოდენ სწორი იყო ჩვენი პრორექტორი.
სწორედ ასე - რაც შეიძლება მთავრობამ გააკეთოს კარგი - ხელი არ შეუშალოს არავის.

5 comments:

  1. chveni mtavroba tu kitxulobs neta am statiebs...?

    ReplyDelete
  2. კონკრეტული მაგალითები კარგი იქნებოდა, ასეთი ზოგადი კურსი უკვე გავლილი გვაქვს, გადავლახეთ C Level-ი.

    მაგალითად, კარგი იქნებოდა უფრო დაწვრილებით მოგვესმინა, როგორ "არ" ერევიან მთავრობები კონკრეტული ქვეყნების ეკონომიკის განვითარებაში სუბსიდირების ან სხვა ფორმებით (მაგ. შვეიცარიის სოფლის მეურნეობა, მგონი შვეიცარიის ეკონომიკას არა უჭირს რა და მაგალთად არ უნდა იყოს ცუდი...).

    და კიდევ საინტერესო იქნებოდა თქვენი აზრი, ჩაითვლება თუ არა ეკონომიკაში ჩარევად, ან სტატიაში გამოყენებული ფრაზით რომ გამოვხატოთ, იგივე ხელის შეშლად, იმპორტირებული სოფლის მეურნეობის პროდუქტებითვის ბაჟის გაუქმება (მით უფრო მაშინ, როცა იგივეს ჩვენს სასარგებლოდ არ აქეთებს იგივე ქვეყანა და ეს ლამაზად აღწერილი გაცვლა-გამოცვლა ევროკავშირის საერთო ბაზრისგან განსხვავებით მხოლოდ ჩვენს საზიანოდ - ცალმხრივად მუშაობს), რის შედეგადაც იმპორტირებული საქონლის ღირებულება თითქმის იგივეა, რაც ადგილზე წარმოებული სოფ. მეურნეობის პროდუქტების და არათანაბარ კონკურენციაში აგდებს ადგილობრივ მწარმოებლებს.

    ნიშნავს თუ არა ბაზრის თავისუფლების უზრუნველყოფა აუცილებლად ბაზრის დერეგულირებას?

    და ნიშნავს თუ არა ბაზრის რეგულირება აუცილებლად მის ხელშეწყობას და განვითარებისკენ იძულებას, თუ სწორედ ბაზრის თავისუფლების უზრუნველყოფას?

    ReplyDelete
  3. არც მთლად მასე მარტივადაა საქმე...ხელი არ შეუშალო...ეს მხოლოდ იმ ადამიანებზე მოქმედებს რომლებსაც აქვთ უნარი მაქსიმალურად გამოიყენონ საკუთარი შესაძლებლობები შედეგის მისაღწევად, მუდმივად ისწრაფვიან განვითარებისკენ და უკეთესი მომავლისკენ... მე როგორც ვხედავ ჩემს გარშემო ადამიანების უმეტესობა ზის და ელოდება როდის ჩაუდებენ ლუკმას პირში, ვინ უნდა ჩაუდოს აზრზე არ არიან... ჩვენი ხალხი საბჭოთა კავშირმა გააზარმაცა... ისევ იმ დროს მინატრიან როცა არაფრის კეთება არ უწევდათ, ზოგადად შრომობდნენ თუ არ შრომობდნენ შედეგი ხშირად ერთი დაიგივე იყო... ზოგმა ის არ იცის როგორ გამოიყენოს საკუთარი შესაძლებლობები, ზოგს საკუთარი თავი ვერ უპოვია, ზოგს ჰგონია რომ უნდა აიძულონ ამის გაკეთება... მოკლედ ჯერ სანამ ის თაობა კიდევ არსებობს რომელსაც კეთილი სახელმწიფოსი სჯერა და ქვეყანა მეწველი ძროხა გონია, რომელიც თავისით იწველება ბალახის გარეშე, მგონი არაფერს არ მოიტანს ეს "ხელის არ შეშლა" რა თქმა უნდა არსებობენ ერთეულები, მაგრამ ჯერ ცოტა მე არ მჯერა რომ ეს ცოტა ამინდს შეცვლის.

    ReplyDelete
  4. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  5. შეზღუდვა მრავალნაირი არსებობს და მიმაჩნია რომ ყველა მათგანი განვითარების, ეფექტიანობისა და ეფექტურობის დამაბრკოლებელია... ამის მოსახლოების ცნობიერებამდე დაყვანა და მათ შეგნებაში შესისხლხორცება უფრო მნიშვნელოვნად მიმაჩნია ვიდრე მთავრობისა

    ReplyDelete