რატომ დაგვღუპავს ინგლისურის სწავლა პირველი კლასიდან

დიდხანს გული ვერ დავუდე ამ თემაზე სვეტის დაწერას. რამდენჯერმე დავიწყე, მაგრამ ვიფიქრე – ამაზე სერიოზულად ლაპარაკი როგორ შეიძლება-მეთქი და გავანებე თავი. მაგრამ რამდენიმე ისეთი აზრი გავიგე, რომ გადავწყვიტე, დამეწერა.


მოდით, ჯერ იმაზე ვიფიქროთ, ემუქრება თუ არა ქართულს საფრთხე და საჭიროა თუ არა მისი დაცვა. ჩემი აზრით, საფრთხე ემუქრება, და დაცვასაც საჭიროებს.

მაგრამ...

საფრთხე იმიტომ კი არ ემუქრება, რომ ჩვენ სხვა ენებს ვისწავლით (სპიჩკა, პრისკი და ტორმუზი რუსულის კარგი ცოდნის შედეგია?), არამედ იმიტომ, რომ ქართული არ ვიცით. მას ჩვენ დავიცავთ სწორი გამართული გამოყენებით, და არა რაიმე სახელმწიფო აკრძალვებით. ეს სამოქალაქო საქმეა, და არა სამთავრობო.

ჩვენი საქმე არ არის, რომ ქართული ანბანი გამოვიყენოთ ჩვენს კომპიუტერებში, და ლათინური ასოებით არ ვწეროთ ელექტრონული წერილები?
ჩვენი საქმე არ არის, რომ გამარჯობა-თ და კარ-ებ-ებ-ი აღარ ვთქვათ? – ამას არც ავსტრალიელი მასწავლებელი გვაძალებს და ვერც მთავრობა აგვიკრძალავს.

ჩვენი საქმე არ არის, რომ ლაზურის შენარჩუნებაზე ვიზრუნოთ? თუ თურქეთის მთავრობის იმედი გვაქვს?
თურმე პრობლემის თავი და თავი ინგლისურის სწავლა ყოფილა პირველი კლასიდან.

გავიგე რამდენიმე საინტერესო აზრი:
• ორი ენის ცოდნა გამოაშტერებს ბავშვს
• ბავშვი ქართულს ვეღარ ისწავლის
• მასწავლებლები გაგვრყვნიან ან/და გადაგვაიეღოველებენ.

მივხვდი მნიშვნელოვან რამეს – ზოგიერთისთვის ეს იდეები არ არის ფიქრის და მსჯელობის შედეგი. მათთვის ეს ფანატიკური რწმენის საგანია.

ამიტომ მე მათ არ მივმართავ. ჩემი არგუმენტები იმათთვისაა განკუთვნილი, ვინც ამ საკითხებზე ფიქრობს.

გამოაშტერებს თუ არა ორი ენის სწავლა სკოლებში ბავშვებს და შეუშლის თუ არა ორი ენის სწავლა ქართულის ათვისებას? ჯერ ერთი, ბავშვი სკოლაში უკვე ქართულად მოლაპარაკე მიდის, და ამიტომ ერთდროულად ის ორ ენას არ სწავლობს – ის სწავლობს ინგლისურს ქართულის მეშვეობით. მსოფლიოში არის ბევრი მაგალითი, როდესაც სხვა ენის სწავლა იმდენად ინტენსიურია, რომ ფაქტობრივად ადამიანი ორენოვანი ხდება – ანუ შეუძლია ორ ენაზე არა მარტო ლაპარაკი, არამედ ფიქრიც კი. თუ მეორე ენის შესწავლა საფრთხეს მოიცავს, მაშინ ორ ენაზე თანაბრად მოლაპარაკე ადამიანი ამ საფრთხემ ყველაზე მეტად უნდა დაზაფროს.

რა ხდება სინამდვილეში?

ეს საკითხი საკმაოდ ბევრი მსჯელობის და შესწავლის საგანი იყო – დაწყებული ჰუმბოლდტის ჰიპოთეზიდან, რომ ორენოვნობა ცუდია, და დამთავრებული დღევანდელი კვლევებით. აქ მე არ მოგაცდენთ იმის აღწერით, რანაირად ზომავდა ორენოვნობის ეფექტს ოციან წლებში საერი უელსში ან ბიალისტოკი დღეს კანადაში. ვისაც უნდა, თვითონ მოძებნოს და წაიკითხოს. მოკლედ რომ ვთქვათ, შედეგი ასეთია – ორენოვნობას არ მოაქვს სიშტერე და დაბნეულობა. პირიქით – როგორც წესი, ორენოვანი ბავშვებიც და დიდებიც უფრო სხარტები არიან, და მოხუცებულობის ჟამსაც კი ცოტათი უფრო დიდხანს ინარჩუნებენ სისხარტეს. როგორც ჩანს, ეს ტვინისთვის დამატებითი სასარგებლო სავარჯიშოა, ისეთივე, როგორც კუნთების ვარჯიში ფიზიკური ჯანმრთელობისთვის.

მაშ თუ ორი ენის თანაბარ ცოდნას (მათ შორის ერთი წლის ასაკიდან) არ მოაქვს ცუდი არაფერი, სკოლაში ქართულად უკვე მოლაპარაკე ბავშვის მიერ ინგლისურის კანტიკუნტად შესწავლას რატომ უნდა მოჰყვეს? ასობით მილიონი ადამიანი ფაქტობრივად ორენოვანია: ბელგიელები, სინგაპურელები, ჰონგკონგელები, კანადელების და ინდოელების დიდი ნაწილი, და ა.შ. რა შორს მივდივართ – სამეგრელოში თითქმის ყველა, მეგრულ ენასაც და ქართულსაც თანაბრად ფლობს (არ დაიჯეროთ, რომ მეგრული ქართულის დიალექტია – იგი ჩამოყალიბებული ქართველური ენაა). დაბნეულობა და სიშტერე არსად არ არის.

რაც შეეხება გადაგვარებას, რელიგიური მრწამსის შეცვლას, გადაჯიშებას, გამოიეღოველობას – საქართველოში ყოველთვის იყვნენ გადამთიელები, რომლებიც ჩვენ შორის ცხოვრობდნენ. მე ვლაპარაკობ არა მარტო დამპყრობლებზე, არამედ მოსახლე მშვიდობიან ხალხზეც – ბერძნები, გერმანელები, ესტონელები, ასირიელები, სომხები, პოლონელები, და ასევე რუსები, თურქები, სპარსელები, არაბები და სხვები. მათ ბევრი სიტყვა დატოვეს ჩვენთან, და დღევანდელი ქართული მაგ სიტყვებით არის სავსე. მაგრამ მაინც ქართულია, მაინც ჩვენი ენაა, და მას მოვუაროთ. როგორ? ვწეროთ ქართულად, ვილაპარაკოთ ქართულად, ვიცოდეთ მისი გამორჩეულობა, ისტორია, გვიყვარდეს ქართული, ვისწავლოთ ქართულად.

P.S. მინდა გამოვტყდე, რომ მეც ინგლისურის სწავლა ადრე დავიწყე – საბავშვო ბაღში. იყო თბილისში, კავსაძის ქუჩაზე, ინგლისური საბავშვო ბაღი. ამიტომ თუ რამე გაუგებარია ამ ტექსტში, ჩემს ამ უბედურებას უნდა დააბრალოთ – მე არაფერ შუაში ვარ.

Lingua franca

გავაგრძელოთ აღზრდა-განათლებაზე საუბარი.
გასაოცარია რეაქცია პირველი კლასიდან ინგლისურის სავალდებულო შესწავლაზე. აქ კრიტიკის დიაპაზონი ფართოა - ერთის მხრივ - არჩევანის თავისუფლების შეზღუდვა და მეორეს მხრივ - ეროვნულობის დაკარგვა, ქართველების გადაჯიშება, და ა.შ.
საბედნიეროდ, უცხო ენა რომ საჭიროა, ამას უმრავლესობა ეთანხმება. მაგრამ რატომ ინგლისური? (ქართველების გადაჯიშებაზე მერე ვიკამათოთ)
ჩინურს სწავლობ ჩინელებთან ურთიერთობისათვის, კორეულს - კორეელებთან, ნორვეგიულს - ნორვეგიელებთან. ყოველთვის ასეა?
არა. თურქულს თუ ისწავლი, აზერბაიჯანშიც გამოგადგება, შუა აზიაშიც, რუსეთის ზოგიერთ რეგიონშიც; პორტუგალიური - ზოგიერთ აფრიკულ ქვეყნებსა და ბრაზილიაში, ესპანური -ლათინური ამერიკის სხვა ქვეყნებში.
ასეთ ენებს - რომელთა გამოყენება მათ სამშობლოს სცილდება - ლინგვა ფრანკა ეწოდება.
ინგლისურსაც მხოლოდ ინგლისელებთან მუსაიფისთვის არ სწავლობენ. 300 მილიონი ინგლისელისა და ამერიკელის გარდა, ინგლისურად შეგიძლია ელაპარაკო 125 მილიონი ინდოელს, 80 მილიონ ნიგერიელს, 48 მილიონ ფილიპინელს, 22 მილიონ კანადელს და ა.შ. 53 ქვეყანაში ინგლისურს ოფიციალური სტატუსი აქვს (სხვათაშორის, დიდ ბრიტანეთში, ამერიკაში და ავსტრალიაში ინგლისურს ოფიციალური სტატუსი არ გააჩნია).
გარდა ამისა, ინგლისურად ლაპარაკობენ ყველგან, სადაც ტურისტს ფეხი დაედგმება - გინდა ევროპაში, გინდა ჩინეთში, გინდა ეგვიპტეში და გინდა .... აქ მინდოდა დამეწერა - ბათუმში, ჯერ-ჯერობით თავს შევიკავებ .
ეხლა უკვე მესმის ხმები - აი, ხომ ვიძახდით, რომ ქართველები მოსამსახურეებად უნდა გადააქციონ, მაგენი მეისპენო.
ამიტომ ავმაღლდეთ, ზემო სფეროებში ავიდეთ, ტურიზმს გავერიდოთ და მეცნიერებას შევხედოთ - მსოფლიოს ათი ყველაზე მნიშვნელოვანი სამეცნიერო ჟურნალი ინგლისურ ენაზე გამოდის. ნებისმიერ დარგში წამყვანი ათეული ჟურნალიდან ან ათივე ინგლისურენოვანია, ან ძალიან იშვიათად ერთი შეიძლება იყოს ორენოვანი. მე დიდი ხნის ძებნის შედეგად ოთხი ასეთი შემთხვევა ვიპოვე. ის, რომ ინგლისური დღევანდელი მეცნიერების ენაა, თუ ვინმეს ეჭვი ეპარება, ჩაგვახედოს თავის ტვინში.
კიდევ? ბიზნესს შევხედოთ. მახსოვს ჩემი გაოცება, როდესაც ერთ-ერთი დიდ ავსტრიულ კომპანიაში ვიზიტისას აღმოვაჩინე, რომ შიდა დოკუმენტაცია ინგლისურადა აქვთ! დიდ საერთაშორისო კომპანიას სხვა გზა არა აქვს, ფაქტიურად იძულებულია ინგლისურად იარსებოს.
სხვადასხვა დროს ან სხვადასხვა სფეროში სხვადასხვა ლინგვა ფრანკა იყო. მაგალითად, მეცნიერებაში ლათინური - ნიუტონმა თავისი „ნატურალური ფილოსოფიის მათემატიკური პრინციპები“ გამოაქვეყნა ლათინურად 1687 წელს. ინგლისური თარგმანი მხოლოდ 42 წლის შემდეგ გამოვიდა, მისი სიკვდილის შემდეგ.
ხმელთაშუა ზღვისპირეთში და დასავლეთ აზიაში არაბული იყო ლინგვა ფრანკა - და დღემდე ამის კვალად შემორჩა არაბული სიტყვები ევროპულ ენებში (ქართულშიც, ცხადია) - ადმირალით და ალგორითმით დაწყებული, aubergine = باذنجان (al-bādhinjān) = ბადრიჯანით დამთავრებული.

მეცხრამეტე-მეოცე საუკუნის ფრანგულის და გერმანულის ლინგვა ფრანკობისათვის ბრძოლა ინგლისურის გამარჯვებით დამთავრდა. ინგლისური გახდა მსოფლიოს მეცნიერების, ვაჭრობის, ფინანსების და დიპლომატიის ენა.

ამიტომ ნუ მკითხავთ: რომელი ქვეყნის უცხო ენა შევისწავლოთ?
მკითხეთ - რომელი ლინგვა ფრანკა შევისწავლოთ?
მე გეტყვით - გლობალური და თანამედროვე.
რომელია ეს ენა?

მხოლოდ ინგლისური!

უგზოდ მვლელნოო, უსწავლელნოო

განათლების სისტემა, სკოლა, უნივერსიტეტი - ხანდახან ფეხბურთსაც კი უტოლდებიან პოპულარობით. გუშინწინ ერთი შეხვედრის მერე მეც ბევრი ვილაპარაკე ამ საკითხზე და თუ ასეა, დაწერეთო, მითხრეს. წერა დავიწყე და მივხვდი, რომ ერთი სვეტით ვერ შემოვიფარგლები. ასე რომ მომიწევს რამდენიმეჯერ შეგაწუხოთ.
ძალიან კი თავს ვარიდებდი ამ თემას - ვინაიდან რაც მინდა ვთქვა, ალბათ ნაკლებს მოეწონება. და კარგ ხალხს ვაწყენინებ.
რა არის სკოლის მიზანი - აღზრდა? ცოდნის მიცემა? რომელია მთავარი?
ჩემის აზრით, აღზრდა, სრულფასოვან მოქალაქედ ჩამოყალიბება უფრო მნიშვნელოვანია.
მაგრამ უსუბ ეუბნება:
„შენ სიკვდილის რა ღირსი ხარ?!
სასიკვდილო მე ვარ მხოლოდ,
რომ კაცად ვერ გამიზრდიხარ!“
გასაკვირი იქნებოდა, რამე კონკრეტული ცოდნის შესახებ უსუბს იგივე რომ ეთქვა - სასიკვდილო მე ვარ მხოლოდ, რომ ალგებრა ან ორგანული ქიმია ვერ მისწავლებიაო - და ჩახმახისთვის ხელი გამოეკრა.
დაამთავრო სკოლა, და შეძლო საზოგადოებაში არსებობა, ჩემის აზრით, ნიშნავს:
• გესმოდეს, რა არის ბუნება, საზოგადოება, ადამიანი და ხელოვნება.
• შეგეძლოს რაოდენობრივი აზროვნება.
• გააგებინო სხვა ადამიანებს შენი აზრი ზეპირად და წერილობით.
• გამოიყენო კრიტიკული და ანალიტიკური აზროვნება ახალი ცოდნის შესაძენად.
• მიიღო ეთიკური გადაწყვეტილება მორალური ღირებულებების საფუძველზე.
• აღიარებდე საზოგადოების მრავალფეროვნებას და იყო ტოლერანტული.
• შეგეძლოს საკუთარ ფიზიკურ და სულიერ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა.
არავითარ შემთხვევაში საშუალო სკოლაში სწავლის მთავარი მიზანი არ შეიძლება იყოს უმაღლეს სასწავლებელში ჩაბარება - ეგ მთლიანად ამახინჯებს სასწავლო პროცესს და პიროვნების განვითარების მიზნებს ანაცვლებს დაზეპირებით და მახსოვრობის ვარჯიშით. მზად ვარ შემდგომში ამაზე ბევრი ვიმსჯელო და ვიკამათო.
კი მაგრამ, ხომ გაგიგიათ აზრი, ვაი, ვაი, ეხლა სკოლაში მეცნიერების ამა თუ იმ დარგს არ ასწავლიან ღრმად და კარგადო?
ამ აზრის ფესვები საბჭოთა წარსულშია. საბჭოთა კავშირში სკოლა გადაიქცა უმაღლესი განათლების მოსამზადებელ ეტაპად, ბევრი იყო საბუნებისმეტყველო და ზუსტი მეცნიერებების საათები, ისწავლებოდა სულ უფრო რთულად და რთულად. 70-იან - 80-იან წლებში სასკოლო დისციპლინები ისე გართულდა, რომ მშობლებსაც კი უჭირდათ საშინაო დავალებების ამოხსნა.
საჭირო იყო ბევრი ნიჭიერი ადამიანი, რომელიც კარგად ისწავლიდა ფიზიკას, მათემატიკას, ქიმიას, და შექმნიდა ახალ იარაღს. სწორედ ეს საქმიანობა ფინანსდებოდა გულუხვად, და ამ გულუხვობის ნამცეცები სხვა მეცნიერებსაც გადაუვარდებოდა ხოლმე. კარგი იარაღის შემქმნელებს უფლება ჰქონდათ ცოტათი დისიდენტებიც კი ყოფილიყვნენ.
ფაქტიურად შეიქმნა ის, რასაც შეიძლება სამხედრო-საგანმანათლებლო კომპლექსი ვუწოდოთ. და ამ კომპლექსს სჭირდებოდა ახალგაზრდების დიდი ნაკადი. სასკოლო განათლება კი ამ ნაკადს ჰქმნიდა.
სკოლის ასეთ ტრანსფორმაციას - უმაღლესი განათლების მოსამზადებელ საფეხურად - ჰქონდა კერძო ინტერესების მხარდაჭერა - სამხედროები, რომლებსაც ახალი იარაღი უნდოდათ, აკადემიური წრეები, რომლებიც დაინტერესებული იყვნენ უკვე საკმაოდ მომზადებული კადრების მოზიდვით, და მშობლები, რომლებიც შვილის პრივილიგირებულ სამეცნიერო კარიერის გზაზე აყენებდნენ. თანაც ბიჭი თუ იყო, საბჭოთა ჯარისაგანაც თავს დაიღწევდა.
ასე სკოლის მიზანი - კომუნისტური საზოგადოების წევრის გაზრდა/აღზრდა - თანდათან ჩანაცვლდა პრაგმატული მიზნით - მოვამზადოთ ის, ვინც შემდეგ წარმატებით ჩააბარებს უმაღლესში, შემდეგ განაგრძობს სამეცნიერო საქმიანობას, გააკეთებს ამის შედეგად კარგ რაკეტას, ტყვიამფრქვევს, ბომბას, ან რამე მსგავსს, გახდება პროფესორი, აკადემიკოსი, მიიღებს ლენინის პრემიას, აგარაკს და ოთხოთახიან ბინას საჩუქრად და ნეკროლოგს გაზეთ „პრავდაში“.
ანუ საბჭოთა განათლების ფაქტიური მიზანი გახდა „ბევრი“ სამეცნიერო ცოდნის მიღება. და ეს მაშინ, იმ დროს, კარგი იყო - ნამდვილად უკეთესი, ვიდრე პატარა მარქსისტ-ლენინელების გამოზრდა. გავიდა დრო, და არაეფექტურობამ და არაადამიანურობამ საბჭოთა კავშირი დაიშალა. ჩვენ საქართველოში ვცხოვრობთ. ეხლა რა გვინდა?
ჩვენც გვინდა ახალგაზრდებმა ბევრი იცოდნენ, სხაპასხუპით პასუხობდნენ შეკითხვებს, ახსოვდეთ ფორმულები და თარიღები, თუ გვინდა ისინი ღირსეული ადამიანები იყვნენ? გაიზარდონ თუ განსწავლულდნენ?
ხშირად ხდება - ადამიანს ფეხს მოსჭრიან ექიმები, მას კი კვლავაც მოჭრილი ფეხის ცერა თითი ტკივა . ამას ფანტომურ ტკივილებს ეძახიან.
ნაწილობრივ ჩვენც ასეთი ფანტომური ტკივილი გვაწუხებს. დღევანდელი ქართული სკოლა შუაში გაეჩხირა - საბჭოთა სკოლად აღარ ვარგა და თანამედროვე სკოლად არ ჩამოყალიბდა. რატომ და რა უნდა ვქნათ - ამაზე მერე ვილაპარაკებ.

ოკუპაციის 200 წელი (13 სექტემბრის ტაბულადან)

საქართველოს სკოლებში - ალბათ მომავალი წლიდან - მასწავლებლები შეძლებენ გამოიყენონ დამხმარე სახელმძღვანელო „ოკუპაციის 200 წელი“
პირველად როცა გავიგე ამ ჯერ არარსებული წიგნის შესახებ, ძალიან შემეშინდა, რომ გამოვიდოდა პრიმიტიული აგიტპროპი, თავისი შეთქმულების თეორიებით და ქართველობის გაბუქებით.
მერე მივხვდი - შეიძლება ეს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი წიგნი იყოს. და არა მარტო მოწაფეებისათვის.
რატომ?
თუ თქვენ თვლით, ვერაგმა რუსეთმა უდრეკი ქართველი ხალხი მიიერთა, მაგრამ ვერ დაიმონა, და 200 წელი ჩვენ ყველა გმირულად ვიბრძოდით თავისუფლებისათვის, და სრულად შევინარჩუნეთ ჩვენი კულტურა, ენა, სარწმუნოება, მთლიანობა, მაშინ ზღაპრების მომყოლი გჭირდებათ, და წიგნი არც დაიწეროს, უკეთესია.
თუ გინდათ გაიგოთ, როგორ გავფარჩაკდით, დავკარგეთ ბევრი რამ, შევიძინეთ რაღაც, უფრო სიმახინჯე, ვიდრე სილამაზე, მაინც გადავრჩით, და ეხლა ხელახლა უნდა საკუთარი თავი შევქმნათ, და აგერ ლექსიც ამაზე:

ჩვენისთანა ბედნიერი
განა არის სადმე ერი?
მძიმე ყალნით,
ლამაზ ფალნით
მორთული და მშვენიერი;
უწყინარი,
უჩივარი,
ქედდრეკილი, მადლიერი;
უშფოთველი,
ქვემძრომელი,
რიგიანი, წესიერი;
ყოვლად მთმენი,
ვით ჯორ-ცხენი,
ნახედნი და ღონიერი.
ჩვენისთანა ბედნიერი
განა არის სადმე ერი?!
ყველა უნჯი,
ყველა მუნჯი,
გულჩვილი და ლმობიერი;
თვალაბმული,
თავაკრული,
პირს ლაგამი ზომიერი;
ყველა ყრუი,
ყველა ცრუი,
ჭკვადამჯდარი, გულხმიერი;
მცირე, დიდი -
ყველა ფლიდი,
ცუღლუტი და მანკიერი.
ჩვენისთანა ბედნიერი
განა არის სადმე ერი?!
მტვერწაყრილი,
თავდახრილი,
ყოვლად უქმი, უდიერი;
უზღუდონი,
გზამრუდონი,
არგამტანი და ცბიერი;
მტრის არმცნობი,
მოყვრის მგმობი,
გარეთ მხდალი, შინ ძლიერი;
არრის მქონე,
არრის მცოდნე,
უზრუნველი და მშიერი.
ჩვენისთანა ბედნიერი
კიდევ არის სადმე ერი?

მაშინ სულ სხვანაირი წიგნი გჭირდებათ.
როგორი წიგნი მინდა მე? მე მინდა, რომ ამ წიგნმა:
• დაგვანახოს საქართველო და რუსეთი მსოფლიო ისტორიის ორასწლიან კონტექსტში
• მოყვეს ქართულ კოლაბორაციონიზმზე
• გვაჩვენოს ჩვენში ისეთი საბჭოთა ფენომენების წარმოშობა, როგორიცაა ინტელიგენცია, ორმაგი მორალი და ვითომ თანაბარი, მაგრამ ღრმად სტრატიფიცირებულ საზოგადოება: ვერა-ვაკე vs სოფლელები
• ახსნას, რატომ იყვნენ სტალინი და ბერია საბჭოთა არაკაცები, და არა საამაყო ქართველები
• განიხილოს, როგორ გავხდით კანონიერ ქურდების ქვეყანა და რა იყო ქართული საბჭოთა მილიცია
• გაანალიზოს, როგორ იხრწნებოდა საქართველოს ეკონომიკა და როგორ იყო კორუფცია მოსკოვში ამის ნაწილი
• დაგვაფიქროს, რატომ უნდოდათ მეოცე საუკუნის დასაწყისში გელათელ ბერებს და აკაკი წერეთელს ქართველების კათოლიკობაში გადასვლა
• მოყვეს, თუ როგორ დაბეჩავდა ქართული სოფელი
• გაგვახსენოს, როგორ გაჩდნენ ქართველი თერგდალეული ლიბერალები
• გვასწავლოს, ვინ იყო დიმიტრი ყიფიანი
• გვკითხოს, თუ რა ტრადიციაა მართლაც ქართული, და რა არის საბჭოთა წარმონაქმნი
• აღადგინოს 1832 წლის ამბები
• აღწეროს, რატომა გვაქვს ესეთი საზღვრები?
• აღადგინოს ზუსტად ომი რუსეთთან 08.08.08
• კითხვა დაგვისვას ასეთი რა იცოდა რუსეთმა/ბოლშევიკების პარტიამ, ჩვენ რომ კისერი მოგვიგრიხა?
• და სხვა მრავალი რამ
თქვენი არ ვიცი და მე არ მაწყენდა ასეთი წიგნის წაკითხვა
.

იმასაც მოკლედ უვლია, ვინც გძლად ეგონა იარა

ჟურნალის წინა ნომერში ჩემი სვეტი (უფრო მეტსიტყვიანი, ვიდრე სხვა დროს) იყო სამი წარმოდგენა საქართველოს მომავალზე. სამივე შარჟი ანდა კარიკატურა იყო. სამივე სხვადასხვანაირი - იმიტომ რომ მე არ ვიცი, რა მოხდება ზუსტად, და ცხადია სინამდვილე იქნება სხვანაირი. გადაიტანეთ თქვენი წარმოსახვა 1980 წელს, ან 1990 წელს, ან 2000 წელს, და პატიოსნად თქვით, თქვენ იცოდით, 2010 წლის სექტემბერი როგორი იქნებოდა?

მე არ ვიცოდი, და იმედია, არც თქვენ. არსებობს მითი, რომ ვიღაც ძალიან ჭკვიან ხალხს შეუძლია მომავალი განჭვრიტოს. და ამიტომ ეგენი თუ უხელმძღვანელებენ ქვეყანას, და ყველაფერს კარგად დაგეგმავენ - აწმყო თუ არა გვწყალობს, მომავალი ჩვენია.

მინდა მომავლის წინასწარმეტყველებაზე ვისაუბროთ. დღეს პირველ ამბავს მოგიყვებით.

მობილური ტელეფონი - მის გარეშე ეხლა ცხოვრებას ვერ წარმოიდგენ - ამერიკელმა მარტინ კუპერმა შექმნა, კორპორაცია AT&T-ის თანამშრომელმა, 1973 წელს.

AT&T (American Telephone & Telegraph Co.) მაშინ მსოფლიოს უდიდესი სატელეკომუნიკაციო კორპორაცია იყო. მრავალი მიმართულებით მუშაობდა, მის ლაბორატორიებში იყო შექმნილი თანამედროვე ტექნოლოგიური სამყაროს მნიშვნელოვანი ნაწილი - ტრანზისტორი და პროგრამირების ძირითადი ენები, ლაზერი და ტელეტაიპი, რადიოასტრონომია და სმენის აპარატი, ხმოვანი ფილმი და ინფორმაციის თეორია, იმ დროისთვის ხუთ თანამშრომელს ნობელის პრემია ჰქონდა მიღებული. რაც მთავარია - თვით ტელეფონიც AT&T-ის შვილია - კომპანია ტელეფონის გამომგონებელმა გრემ ბელმა დააფუძნა.

ამას რაზე გიყვებით? რომ არ იფიქროთ არიფები იყვნენო.

ასე რომ მობილური ტელეფონი თუ სადმე უნდა გამოეგონებინათ, ეს ალაგი AT&T უნდა ყოფილიყო.
გადიოდა წლები, კუპერი სულ უფრო და უფრო ხვეწავდა გამოგონებას, მაგრამ მაინც მძიმე იყო ჯერჯერობით მობილური, ძვირი ჯდებოდა, და დაიწყო კორპორაციაში კამათი, ჰქონდა თუ არა ამ გამოგონებას ბიზნეს-პერსპექტივა. მომხრეებიც ყავდა მობილურ ტელეფონს, და უფრო მეტნი, რომ თვლიდნენ - აქედან არაფერი გამოვაო.

1980 წელს მსოფლიოს ყველაზე მაგარმა სატელეკომუნიკაციო კომპანიამ გადაწყვიტა, ამაზე პასუხისათვის ყველაზე მაგარი კონსულტანტები მოეწვია. ეს ძალიან მიღებულია - დამოუკიდებელი ხალხი სხვანაირად შეხედავს საქმეს და შეიძლება ისეთი რამ დაინახოს, რაც შიგნიდან არ ჩანს.

რამდენიმე კომპანია იბრალებს ყველაზე მაგრობას, მაგრამ კომპანია მაკ კინსი (McKinsey) ერთერთი აღიარებული ლიდერია.

ყველაზე მძლავრი ტვინები შეეჭიდნენ პრობლემას.

AT&T საკითხი მათ ასე დაუსვა - როგორი იქნება 20 წლის შემდეგ მობილური ტელეფონების ბაზარი მსოფლიოში?

მაკ კინსის ჭკვიანმა კონსულტანტებმა დიდხანს იფიქრეს, ესაუბრეს AT&T-ის გენიოს ინჟინრებს, აკეთეს გამოთვლები, შექმნეს მათემატიკური მოდელები, გაითვალისწინეს, რომ მობილური აპარატი მომავალში გაიაფდებოდა და მსუბუქი გახდებოდა.

და უპასუხეს - 2000 წელს გაიყიდება არა უმეტეს 1 მილიონი აპარატისა!

მაშინ რას იზამო, თქვა AT&T-იმ და დახურა პროექტი.

1997 წელს გაიყიდა 107 მილიონი მობილური ტელეფონი.
1998 წელს გაიყიდა 175 მილიონი მობილური ტელეფონი.
1999 წელს გაიყიდა 295 მილიონი მობილური ტელეფონი.
2000 წელს გაიყიდა 415 მილიონი მობილური ტელეფონი.

1994 წელს AT&T-იმ იყიდა კომპანია McCaw Communications 11,5 მილიარდ დოლარად, თუნდაც დაგვიანებით რომ მობილური მომსახურების ბაზარზე შესულიყო.

სულელები! ეს ხომ ყველასთვის ცხადი იყო, რომ მობილურს დიდი მომავალი ექნებოდა! აგერ, გავიდეთ ქუჩაში და ვისაც გინდა ვკითხოთ - ყველა გეტყვის!

რუსული ცხენი

ეს არის ჩემი სვეტი 28 ივნისის ტაბულადან

დღეს დილით რომ გავიღვიძე, გორში სტალინის ძეგლი უკვე აღარ იდგა, მუზეუმში გადაიტანეს. ყველას გილოცავთ. მთავრობამ კარგი საქმე გააკეთა. ნებისმიერი საქმის გაკეთებას ფული ჭირდება. ბევრი საქმის კეთებას კი – ბევრი ფული. მაშინ რა არის უკეთესი - დიდი თუ პატარა ბიუჯეტი? საგადასახადო განხილვებმა ეს დისკუსია გამოაცოცხლა. და საერთოდ, დიდი რომ პატარას აჯობებს, ამაზე რას ვკამათობთ?!
დიდ ბიუჯეტს შეიძლება ორნაირად მივაღწიოთ - მაღალი გადასახადები გვქონდეს ან ყოველწლიურად ვალი ავიღოთ და ასე ვიცხოვროთ. პირველი გზა იგივეა - შენით ფეხი რომ მოიტეხო, მეორე გზა კი - შენით თავი ჩამოიხრჩო. ერთ შემთხვევაში შენ ნელა განვითარდები, მეორე შემთხვევაში - ფინანსურ კატასტროფამდე მიხვალ.
შეიძლება ორივე ერთად გააკეთო - დიდი გადასახადებიც გქონდეს და ბევრ სესხიც აიღო. ნელაც განვითარდე და ფინანსური კატასტროფის მარყუჟშიც გაყო თავი. ესე იყო საბერძნეთში - და შედეგიც ჩანს - ევროკავშირის წევრი ქვეყანა გადარჩა მხოლოდ მთელი მსოფლიოს დახმარების ხარჯზე. თუმცა საბერძნეთში მუდმივი გაფიცვები და დემონსტრაციებია - შარშანდელი გალიები სიწყნარის და სიმშვიდის გამოსახულებაა იმასთან შედარებით, რაც იქ ხდება. ერთ-ერთ ბანკს გარედან ცეცხლი წაუკიდეს და ხუთი ბანკირი შენობის შიგნით დაწვეს.
მიმიქარავს ბიშკეკი!
მრავალი ქვეყანის ბიუჯეტი და განვითარება (ზრდის ტემპი) 1960-1996 წლის განმავლობაში გამოიკვლიეს ამერიკელმა ეკონომისტებმა და აღმოაჩინეს შემდეგი:

ანუ, რაც უფრო მეტია მთავრობის ხარჯების წილი მშპ-ში( რაც უფრო დიდია ბიუჯეტი), მით უფრო ნელა ვითარდება ეკონომიკა. აღმოჩნდა, რომ ხანგრძლივად და სტაბილურად ამ დროის განმავლობაში მხოლოდ ხუთი ეკონომიკა ვითარდებოდა - ჰონკონგის, ტაივანის, სამხრეთ კორეის, სინგაპურის და მალაიზიის. და ამ ხუთ ქვეყანას ჰქონდა საშუალო ზრდის ტემპი 5%-ზე მეტი. და ბიუჯეტი მშპ-ს 25%-ზე ნაკლები. მეტიც - მალაიზიას ბიუჯეტი სხვებზე მეტი ჰქონდა და შედეგად, განვითარება ნაკლები.
ეხლა ამ ქვეყნებს ჩინეთიც დაემატა. ცხადია, დაბალი გადასახადებით.
ჩვენ ვართ ჯერჯერობით მეორე სვეტში - 25-30%.
თუ ამბიციები არა გვაქვს, მაშინ არაუშავს.
ჩემი სიმპატია კი უფრო პატარა ბიუჯეტის და უფრო დაბალი გადასახადების მხარესაა.
აქ ერთი ისტორია უნდა მოვყვე - ძალიან მნიშვნელოვანი.
2008 წლის 26 აგვისტოს პუტინის, ბაღაფშის და კოკოითის ერთობლივი პრეს-კონფერენციის დროს, პუტინმა გამოაცხადა - ჩვენ საქართველოსაც ვეხმარებითო:
"Грузия получает немалые средства через МВФ. Мы являемся активным членом МВФ и регулярно выделяем этой международной финансовой организации немалые ресурсы, которые затем распределяются между нуждающимися странами, в том числе поступают в Грузию".
რამდენიმე კვირის შემდეგ საერთაშორისო სავალუტო ფონდში საქართველოზე მსჯელობისას, ფონდის რუსმა დირექტორმა ალექსეი მოჟინმა ყველას გასაოცრად თქვა: მივცეთ საქართველოს უფრო მეტი ფული, ვიდრე ითხოვსო. დახარჯონ მეტი, ნუ დაზოგავენო.
ოღონდ ერთი პატარა პირობით - გადასახადები გაზარდონო!
მაშინ სხვა დირექტორებმა ამ წინადადებას მხარი არ დაუჭირეს.
პირიქით, საქართველოს ხელისუფლებამ მიიღო გადაწყვეტილება შეემცირებინა საშემოსავლო გადასახადი 20%-მდე. ეს ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ ჩვენ ომი+მსოფლიო კრიზისი შედარებით იოლად გადავიტანეთ.
როდესაც ბერძნებმა ხის ცხენი, შიგ დამალული მეომრებით, მიართვეს ტროას, ლაოკოონი უყვიროდა ტროელებს - „რაც უნდა იყოს, ძღვენიც მოჰქონდეს, მზარავს შიშით მე დანაელი“ - ანუ ბერძნების გეშინოდეთო, თუნდაც საჩუქარი მოქონდეთო.
ჩვენს მტერს უნდა, რომ ჩვენ
• მეტი ფული ვხარჯოთ,
• გადასახადები გავზარდოთ,
• ვალები ავიღოთ.
რა ვქნათ?

იძულება სამოთხისაკენ

ეს არის ჩემი სვეტი 3 მაისის ტაბულადან

ხშირად მომისმენია - ნახე, მავანმა მთავრობამ რა ჭკვიანურად გააკეთა - ეს აკრძალა, და ამაზე ნება დართო. კაპიტალის გატანა აკრძალა, შემოტანა კი პირიქით, წაახალისა. ან ბრინჯის იმპორტი აკრძალა, ადგილობრივ გლეხებს კი სუბსიდია მისცა. და ასე შემდეგ...
ხანდახან ასეთ მოქმედებას აქვს პოლიტიკური შინაარსი, ხან ეს სუფთა პოპულიზმია, ხან კი - პოლიტიკური სისულელე.
მაგრამ მათ აქვთ ეკონომიკური შინაარსი? შეიძლება თუ არა აიძულო ეკონომიკა გაიზარდოს?
არა, პოზიტიური ეკონომიკური შინაარსი ასეთ მოქმედებას არ გააჩნია. კიდევ ერთხელ - ეკონომიკური შინაარსი არ გააჩნია, იშვიათად გააჩნია პოლიტიკური შინაარსი.
არის ბევრი მიზეზი, რატომაც არ შეუძლია მთავრობას ეკონომიკის იძულებითი განვითარება. დღეს მხოლოდ ერთ მათგანზე მოგიყვებით.
ინგლისელმა ეკონომისტმა დავიდ რიკარდომ 1817 წელს დაასაბუთა, რომ თუ თითოეულ ქვეყანაში აწარმოებენ იმას, რაც ყველაზე კარგად გამოსდით, და მერე ამ პროდუქტებს გაცვლიან, ორივე ქვეყანა უფრო კარგ შედეგს მიაღწევს. მისი ცნობილი მაგალითია ინგლისსა და პორტუგალიაში ღვინის და ტანსაცმლის წარმოება. ამ მაგალითზე რიკარდომ აჩვენა, რომ მაქსიმალური შედეგი მიიღწევა მაშინ, როცა ქვეყნებს შორის ხდება სპეციალიზაცია, და როდესაც ინგლისი აწარმოებს მხოლოდ ტანსაცმელს, პორტუგალია კი - მხოლოდ ღვინოს, და ერთმანეთში ვაჭრობენ.
ამერიკელმა ეკონომისტმა სამუელსონმა, უკვე მეოცე საუკუნეში, დაამატა, რომ თუ თუ თითოეული ადამიანი აკეთებს იმას, რაც ყველაზე კარგად გამოსდის, ჯამური შედეგი არის მაქსიმალური. თუ თქვენ ერთდროულად ხართ ყველაზე კარგი იურისტი და ყველაზე კარგი მდივანი, და იურისტის ანაზღაურება მეტია, მაშინ ყველაზე კარგი ფინანსური შედეგი გექნებათ, როდესაც თქვენ მთელ დროს იურისტობას დაახარჯავთ და მდივანს კი დაიქირავებთ. მდივნისთვისაც ეს იქნება ყველაზე ეფექტური შედეგი.
მუშა მიწყივ მუშაკობდეს, მეომარი გულოვნობდეს, იურისტი იურისტობდეს და მდივანი მდივნობდეს.
მრავალი ადამიანის შემთხვევაში - თითოეული ადამიანი ცდილობს მიაღწიოს თავისთვის ოპტიმალურ შედეგს. რაც უფრო ნაკლები შეზღუდვაა ეკონომიკში, მით უფრო ოპტიმალურად გამოიყენებს ადამიანი თავის თავს. რაც უფრო ნაკლები შეზღუდვაა ეკონომიკაში, მით უფრო ადვილად გაცვლის (გაყიდის) ადამიანი თავისი შრომის შედეგს.
რაც უფრო მეტია შეზღუდვა ეკონომიკაში - მით უფრო რთულია ამ საყოველთაო ოპტიმუმის მიღწევა.
ეკონომიკა, სადაც ყოველგვარი არაძალადობრივი ეკონომიკური საქმიანობა დაშვებულია, არის თავისუფალი ეკონომიკა. ძალადობრივი საქმიანობისთვის (ძალადობაში მოტყუებაც შედის) კი არსებობს სასამართლო, ჯარიმა და ციხე.
თუ მთავრობას უნდა ეკონომიკის განვითარება, შეიძლება წარმოვიდგინოთ ორი გზა: პირველი - ხელი არ შეუშალოს ადამიანს იყოს მაქსიმალურად ეფექტური, და მეორე - აიძულოს ადამიანი იყოს უფრო ეფექტური. როგორ წარმოგიდგენიათ, აკრძალვებით, დაშინებით და მოტყუებით შეიძლია გავზარდოთ თქვენი ეკონომიკური ეფექტურობა? სხვისი? ყველასი?
უნივერსიტეტის მეოთხეკურსელებმა გადავწყვიტეთ სტუდენტური სამეცნიერო კონფერენციის ჩატარება. მცირედი დახმარება გვინდოდა რექტორატისაგან. მაშინ თსუ-ს პრორექტორი ცნობილი იურისტი სერგო ჯორბენაძე იყო. მოვუყევით ყველაფერი. მოგვისმინა და გვითხრა: „ძალიან მომწონს რის გაკეთებასაც აპირებთ, ხელს არ შეგიშლითო“. ჩვენ გაწბილებულები გამოვედით. ყველანი ვდუღდით - როგორ, რას ნიშნავს ხელს არ შეგვიშლიან?! ეს დახმარების სანაცვლოდ???
მრავალი წლის შემდეგ მივხვდი, რაოდენ სწორი იყო ჩვენი პრორექტორი.
სწორედ ასე - რაც შეიძლება მთავრობამ გააკეთოს კარგი - ხელი არ შეუშალოს არავის.

თბილისი 2034 (ტაბულა, 2 აგვისტო)

ეძღვნება 1982 წელს
სპეციალური გაფრთხილება პანიკის ასაცილებლად: ეს არ არის მხატვრული ლიტერატურა; ეს არ არის არაფრის იმიტაცია; რაიმე დამთხვევა არაფერს არ ნიშნავს; რაიმე არდამთხვევა არაფერს არ ნიშნავს; საერთოდ ეს ტექსტი არაფერს არ ნიშნავს.
თბილისი 2034.
1.
ზემოთკენ მივდივართ?
პირიქით, ვეშვებით?
ძალიან მღლის ნიუ-იორკ - თბილისის რეისი. ეს ბოინგის მესამე თაობის სუპესონიკი არც ისე კომფორტაბელურია, როგორც რეკლამაში. საცურაო აუზი სასაცილოდ პატარაა, რესტორანში არც „უსახელაური გრან-კრიუ“ ჰქონდათ, არც „თაკვერის ხვანჭკარა“. მეტრდოტელმა უშნოდ გაიცინა და მითხრა - ბატონო, საგაზაფხულო აუქციონზე ყველაფერი თავად ქართველმა სირაჯებმა ისეთ ფასებში და ისე სწრაფად იყიდესო, რომ ჩვენებმა მხოლოდ დაგეგმილის მესამედი წამოიღესო, და სანაცვლოდ იტალიური ბაროლო დი მონტალჩინო შემომაჩეჩა. ეეჰ, როგორ ფუჭდება სერვისი!
ან რატომ მითხარი, თბილისში ჩავფრინდეთო - მას შემდეგ რაც მსოფლიო ეკონომიკურმა ფორუმი დავოსიდან გუდაურში გადმოვიდა, იანვრის ბოლოს თბილისში ჩასვლა უაზრობაა - გადაჭედილი სასტუმროები, რესტორნების წინასწარ შეკვეთა, რუსთაველზე ვერ გაივლი, შატლი თბილისი-გუდაური ხომ საერთოდ აბსურდული ფასად იყიდება - რა დრო იყო, მამაჩემმა მოსკოვში წამიყვანა პირველად სკოლის დამთავრების შემდეგ 37 მანეთად! გუდაურამდე ბილეთი კი 700 დოლარი ღირს - თურმე გუდაურის აეროპორტს არ შეუძლია 300 კაციანი თვითმფრინავების მიღება და ამიტომ პატარა 100-იანები დაფრინავენ. თუ არ შეუძლია, რატომ მე ვიყო უნდა ამით შეწუხებული?!!!
არა, არ წავალთ ჯერ გუდაურში. რა მეჩქარება? წელს არც ავსტრალიის პრემიერი ჩამოვიდა, არც არგენტინის პრეზიდენტი, არც ომანის სულთანი. ამ უუფლებო ევროპული ქვეყნების უფროსობასთან საუბარს აზრი არა აქვს - მაგათ არც ფული აქვთ, არც ძალაუფლება. მთავარ ევროკომისარს რთველის დროს ხომ ვესტუმრეთ დედულეთში. ეგეც კაი ტიპია - რამ აყიდინა ვანში ვენახი, როცა შეეძლო კახეთში ეყიდა? „You see, my friend, Vani is the most interesting place from historic point of view, and I like feeling, that I am in the Museum, and I like local vine and wine etc.” ისე გასაგებია, მამა ესტონელი ჰყავდა, და იმერელმა დედამ არ ასწავლა, რომ ვანში ღვინო არ ვარგა - არც ერთხელ სიღნაღის საერთაშორისო კონკურსზე არც-ერთი ღვინო ვანიდან ათეულში არ მომხვდარა. არც ასეულში? კი, მჯერა.
გუდაურში ხვალ დილით ჩავიდეთ, ჩემს პანელს წავიყვან, და ეგრევე დავბრუნდები. მერე რა რომ ანჯელინა ჯოლიმ მთხოვა საღამოზე დასწრება? ეგეც რა, ქორფა კიტრია? ნახევარი სხეული განახლებული აქვს, მერე რა, რომ თხილამურებზე სრიალებს. დიახ, რაც ბიოჩიპები და კუნთშემცვლელები ჩაუდგეს, ძირითად ჩვენი გამოშვებულია. ვიცი რომ იცი, ეს ისე, რომ გესმოდეს, ვისი ხარ.
კი, მართლა ვეშვებით. რა უბედურებაა, აეროპორტი შუა ქალაქშია ფაქტიურად, სად გაგონილა ეგრე. ლილოს ფინანსურ დისტრიქტს, მარტყოფის ჩაინათაუნს და ფონიჭალის საუნივერსიტეტო კამპუსს ეს ხომ ხელს უშლის! უკვე სამი წელია, ჭორაობენ სართიჭალაში ნორმალური აეროდრომის მშენებლობაზე. ეს მართლა ქალაქიდან ცოტა მოშორებული იქნება - კახეთის შარაგზით ცენტრიდან ნახევარი საათი გინდა გლაიდერით. არა, ძალიან ნელა კეთდება ყველაფერი. ან შარაგზა - რა სულელურ სახელებს ამოქექავენ. გვაქვს დამკვიდრებული ჰაივეი - არა, უნდა თქვა შარაგზა!
ძალიან არ მომწონს ეს ახლანდელი კახეთის ჰაივეი - რა უბედურებაა ამდენი ცათამბრჯენი ორივე მხარეს. მახსოვს, 2002-ში ჩამოვფრინდი -ისეთი მყუდრო იყო, ჩაბნელებული, ხეების შრიალს გაიგონებდი. ეხლა? ყველაფერი ბრჭყვიალებს, ტრიალებს, ანათებს! განსაკუთრებით ორი შენობა მზარავს - მაიკროსოფტის ევრაზიული ჰედკვორტერი და დაღესტნის საელჩო. ან რა ზომებია, ან რა ფერებია, ან რაში ჭირდებათ ამხელა შენობა შუაგულ თბილისში. ვაი, ვაი, ესენი მეოცე საუკუნეში ჩარჩნენ.
ისე გაუგებარია, რატომ არის თბილისში ეს საელჩო? 2024 წლის დეცენტრალიზაციის რეფორმის შემდეგ, როცა 2014 წელს ქუთაისში გადასულ პარლამენტს მიჰყვა 2024-ში უზენაესი სასამართლო სოხუმში და 2025-ში პრემიერის ოფისი და შვიდივე სამინისტრო ახალქალაქში, საელჩოს თბილისში რა უნდა?
არა, წესრიგი არ გვიყვარს ქართველებს, და ამიტომაც ვართ ამ დღეში.
რა დღეში?
გოიმების ქვეყანა ვართ.
მერე რა, რომ გავმდიდრდით. ეგრე ჩვენსავით მდიდარი ევროკავშირიცაა!
რაღაც შეზღუდულები ვართ.
მეც? არა, მე არა. მაგრამ ეს ახალი თაობის ბიზნესმენები კი. მაგალითად, არცერთი მათგანი ბიზნესს (დიდ ბიზნესს, თორე ეხლა სახინკლეები და სახაჭაპუროები კი) არ აკეთებს არც ზაირში, არც ბირმაში - ხომ გასაგებია, რომ ეგენი ხვალ დაგვეწევიან. ძალიან ტრადიციულები და ჩაკეტილები ვართ - ოფისი კახეთში, მამული სამეგრელოში, ქარხანა ჩინეთში, ბანკი ამერიკაში, ვენახში ფრანგები, ზამთარი ბათუმსა და ბიჭვინთას შორის, ზაფხული ჯავასა და ამბროლაურს შორის. Примитив! ამიტომ ვართ მესამე ადგილას ეკონომიკური ზრდით. რა დრო იყო, ზედიზედ ხუთი წელი რომ პირველზე ვიყავით, ეეეჰ! შენ მაშინ პროექტშიც არ იყავი. იყავი? ოკ.
არ გინდათ ზაირი და ბირმა - მაშინ სამხრეთ ამერიკაში წადით! მანახე ვინმე ახალგაზრდა, ვინც რამე ბიზნესი დაიწყო გვატემალაში, კოსტა-რიკაში, პარაგვაიში, თუნდაც ურუგვაიში - არავინ. არა, არა, მე Georgian-PanAmerican-ს საერთოდ ქართულ ბიზნესად არც ვთვლი - მოსკოვში დაიბადა, ჰარვარდში ისწავლა, სან-ფრანცისკოში დაიწყო, ეხლა ელეიში ცხოვრობს. მერე გვარი! იყო ჯუანშერ ტყეშელაშვილი და სახელი და გვარი დაიმოკლო - ვერავინ ვერ წარმოთქვავსო - რა მარაზმია! Juan Tkeshvili – shame on you. მამამისი ცოცხალი რომ იყოს, თავს დაიხრჩობდა.
მერე რა, რომ ჩვენებური გვარები უჭირთ - მეორე ცოლი რომ მოვიყვანე, მამამისს ძალიან უჭირდა ჩემი სახელის და გვარის წარმოთქმა - ცხრა იეროგლიფი გამოვიდა, და ვერ ხვდებოდა - ზა ალ ოკო რო ჩედ ლი ში ვი ლი - ამას დღესაც სწორად ვერ იტყვის, მაგრამ მე ზა ლი კი არ გავხდი.
და ესენი ჩემზე ამბობენ, დაბერდაო? შენ ყურით მოგისმენია? ნუ რაცა გაქვს ყურად მიერთებული! მაგათი....ბებერი ლომი ჯობია ახალგაზრდა ტურასო - ნათქვამია. ისე კარგი ნეიროპიუტერი გამოგიგონეს დიღმელმა ბიჭებმა - ამდენი ხანია გებაასები, ჯერ ვერ გამაბრაზე.
მეზარება ეხლა წალენჯიხაში წასვლა ორი საათი მანქანაში - ჰილტონ-ლილოში გავათევ ღამეს. შენც გემოზე დაგტენი.
2.
ცოლმა - რა გინდა, პური თუ კოფეო. პური ავირჩიე, ორივეს არ შემარგებდა.
ამ დროს გაგა შემოვიდა - მამა, მამა, ეს რა არისო, რისენტლი ფაუნდო. ზველი ტსიგნი იკო - ვეფჰისტკაოსანი. ოლდსტაილზე. ჩემმა ბიჩმა არტს იტსის - თ, ღ, წ, ჭ, ხ, ც, ჟ, ყ, ქ - ადრე რომ არსებობდნენ. ამიტომ ვერ ტსაიკითხა. როტსა ვუტჰარი - ვეფჰს ტკავი გააზრო და ჩაიტსვა (დისგასტინგ) ერტმა ტაფ გაიმ-მეტკი, ვეფჰი რა არისო და ტკავი რა არისო, ვაჩვენე ვირტუალში. მე ბაბუას ზოოპარკში დავკავდი გმირტა მოედანზე. მერე ბელგიელი მტსვანეების მოტკოვნიტ მივუერტდიტ ტსკოველტა უფლებების ევროპულ კარტიას, და დავჰურეტ რეალში ზოოპარკი. იქ ვეფჰიტს იკო, ბაკაკიც, გველიტს, ტუტიკუშიტს და ფოტსჰვერიტს. მიკვარდა ზველი ზოოპარკი და ტსოტა გული დამტსკდა. ინ პრინსიპლ, შეგვედზლო არ მოგვეტსერა ჰელი ამ კონვენტსიისატვის, მაგრამ მტავრობამ სტსორი კნა - ეჰლა საკარტველოში ტსჰენზე ან ვირზე ჯდომა არ შეიზლება, და ზროკას ადგილობრივი ანესტეზიიტ ტსველიან, და ყველა ევროპელ მტსვანეს ვუკვარვარტ.


ვჩამტ და ტსოლი მეუბნება - აჰალი მინისტრი გკავტო? ვერაფრიტ ვერ ავუჰსენი, რომ მე ვარ არა ევროპასტან მჩიდრო ინტეგრატსიის სამინისტროს ტანამშრომელი, მე ვარ ევროპულ კანონმდებლობასტან გრმა და კოვლისმომტსველი ჰარმონიზატსიის სამინისტროს სოფლის მეურნეობის პროდუკტსიის კანონმდებლობის ჰარმონიზატსიის დეპარტამენტის პროდუკტსიის გადამუშავების სამმარტველოს მტავარი სპეტსიალისტი. ჩემს ტსოლს კანდაკან სულ არ აინტერესებს დეტალები.
გუშინ დეპარტამენტის უფროსსმა გამომიზაჰა და მიტჰრა - „I appreciate what you are doing for deep and comprehensive harmonization, so I want to promote you as head of new sammartvelo of competition policies legislative approximation of ”-ო. ეგ ტუ გამოვიდა, კარგია, კელფასიტს მეტი, და ბრუსელში ვივლი კოველი ტვე. ეს იმის შედეგია, როცა ჩემი კანონპროეკტი საოჯახო მიზნებისტვის ტკემლის და გოგნაშოს ხარშვის უსაფრტკოების რეგულატსიის შესაჰებ მოეწონა.
ეჰლა კარგად გავერკვევი ამ ტოპიკში, რიპორტები დავსირჩე, რატს კი შიდანეტში ეკიდა.
ზველი რიფორტები ოტსდატჰუტმეტი ტსლის ტსინანდელი იკო - ტსოტა გამიჩირდა ტსაკიტჰვა - ოლდნუსკურიტ იკო დატსერილი. ტვალები მეტკინა.
აღმოვაჩინე - ბევრ სოფელში დგემდე ჰმარობენ ტონეებს - ეს ჰოუმმეიდ ბეიკინგ ოვენია თურმე ლოკალ სტაილ. ცოტა ტონეა, და ერტი ტსისკვილია რამდენიმე სოფელზე. ანუ ტონეების ოლიგოპოლია და ტსისკვილების მონოპოლიაა. მე ეგრევე ვიფიკრე - ავაშენოტ მუნიტსიპალური ტონეები. დავევიდეოვე ტორნიკეს სოფლების განვიტარების და აკვავების სამინისტროში და მოვუკევი. მიტკრა, ბრილიანტ აიდიააო, მაგრამ გაკოტრდებიანო.. მაგას რა ჯობია-მეტკი, დავასუბსიდიროტ-მეტკი. მეტი სუბსიდირება - მეტი სტაბილურობა. ეს ტუ გავიტანე, აკალი სამმარტველო კარგად დაიტსკებს - ლიგალ დრაფტინგიტს ჩემი იკნება, მერე ტენდერები კონსტრატსტიონ-კომიშონინგზე, მუნიტსიპალური ტრეინინგები კაპასიტი ბილდინგისატვის, სუბსიდირება ჩაიდება ეროვნული განვიტარების გეგმაში, ბაჯეტ ეპრუვალი კოველტსლიურად. აუტკამების შეფასების ტსესები. შეიდზლება ოვეროლ ტსალკე სააგენტოც გაჰდეს შესაკმნელი. და მე უფროსი! კუუულ!!! სადმე უნდა ვნაჰო, როგორ გამოიკურება ტონე!
საჰლში მივედი, მამაჩემს მოვუკევი. ნეტა არ მომეკოლა - ტიპიური ლიბერტარიანელი ევროსკეპტიკია. დამიტსკო გინება მე და მტავრობას - სულ დზველასოებიანი სიტკვებიტ. ამდენი ყ, ჭ, ძ და ღ არ გამიგია მას მერე, რატს ჩავიჩერი მატემატიკის გამოტსდაში. მამაჩემი იზაჰდა - რას ერჩიტ საკარტველოს, გაანებეტ ტავი, ვერ ჰედავტ ეკონომიკა არ იზრდება უკვე ოტსი ტსელია და ასე შემდეგ. ეკონომიკა რატომ უნდა გაიზარდოს, რაში გვჭირდება. თქვენი ევროპაც კი გაიზარდა ატ ტსელიტსადში რვა პერსენტიტო! ჩვენ რა, ევროპას ვაჯობოტ? მერე ბრუსელში ვუტკრატ ჰარმონიზატსია არ დამტავრდა და ჩვენ გისტსრებტო? ტკვენი ფული აგარ გვინდა, ისედაც კარგად ვარტო?
კიდევ კარგი, მტავრობაში ასე არავინ ფიკრობს - მას შემდეგ, რატს მეტსნიერულად დასაბუტდა, რომ ეკონომიკური ზრდა არ არის მტავარი - მტავარია ჰარმონიული განვიტარება და სიმშვიდე - ანუ ევროჰარმონიზატსია და სტაბილურობა. ის ბნელი პერიოდი, როტსა ეკონომიკა იზრდებოდა სტსრაფად და უკონტროლოდ, ტსარსულს ჩაბარდა. ბლეკ ტენ იარს - 2004-2014. კველას შეეზლო ეკეტებინა რატს უნდოდა - სრული კაოსი იკო, ინვესტორები პულს აბანდებდნენ, ბიზნესებს ხსნიდნენ, როგორც უნდოდატ, მაგაზიები ვაჩრობდნენ რიტიტს უნდოდატ, ჩარბ კონკურეტსიას არავინ არეგულირებდა. ეკონომიკა იზრდებოდა ტავისიტ, ეროვნული გეგმის გარეშე. რა დროზე ტსაუსტრეს სოციალისტ-ევროოპტიმისტებმა! ეჰლა ალბატ ვიკნებოდიტ სინგაპურივიტ და ჰონკონგივიტ - განვიტარებული ქვეყანა ევროკავშირში მოჰვედრის შანსის გარეშე. ფულსაც არავინ მოგვტსემდა...
მამაჩემისნაირები რეტროგრადები ბევრნი არიან, მაგრამ დგეს ეგენი არ ტსკვეტენ საკარტველოს ბედს. კიდევ ოტსდაატი ტსელი და ჩვენც ევროკავშირში ვიკნებიტ.
გვტსკალობდეს ბრუსელი!

3.
ვსიო ნარმალნო დღეს.
ჯერ ერთი, შვილს სამუშაო გავუჩალიჩე - მომავალ თვეში სტროიკაზე პრარაბის პამოშნიკად წავა და 20 000 ლარს მიიღებს ჩისტიმი და უფასო სპეცოვკას. მაგას ჩემს მაყუთს დავუმატებ, და ველასიპედს გამოვიყვან პოსლეზე. მერე მთავარია რასსროჩკა არ გავაცდინო.
მეორე - გუშინწინდელი ხაჭაპურები იყიდებოდა ძალიან იაფად. სამივე ნაჭერი ვიყიდე, სახლში გავხუხავ კერასინკაზე. ეტყობა საქონლის ჩამოფასების საქალაქო სამსახურს რაღაც შეეშალა და დიდი სკიდკა დაუანგარიშა მაღაზიას. ძაან ვკაიფობ ამეებზე - თვეში ერთი სტო ტისჩ კი შეიძლება დაზოგო, თუ სულ დადიხარ და ცენნიკებს და ნაკლკეიკებს ამოწმებ. გაუმარჯოს ჩამოფასებას!
მესამე - ჩვენი პადიეზდის შეხვედრა იყო აღმასკომის კომუნხოზის უფროსის ზამთან, ხუთი წლის წინ რომ კრიშაზე ჟეშტი აგძვრათ და გაწვიმდათო, გეშველათო. პრეზიდენტმა ვნეპლანოვი ჟეშტი გამოგიყოთ 20 მეტრკვადრატაო. სამ თვეში შემოიტანენ საქართველოში ათ ვაგონ ჟეშტს და მიხვალთ პრომბაზაში და წამოიღებთო, აჰამც თქვენი ნაკლადნოიო. ვენაცვალე მაგას - როგორც დაგვპირდნენ შარშანწინ წინასაარჩევნოდ, ისე გააკეთეს. მალადეც!
მეოთხე - ჩემმა ცოლმა კბილი ამოიღო - ორი თვის წინ ატკივდა, სულ ყმუოდა, ამოღებაზე ჩავეწერეთ, რიგი ოთხი თვის იყო, მაგრამ მთავრობამ კიდევ სამი სტომატოლოგს მისცა რაზრეშენიე, რომ ემუშავათ, და უცბათ რიგი წავიდა. გაუმარჯოს მთავრობას!
მეხუთე - ჯიშის და ჯილაგის ლიგის პრეზიდენტი ვოვა უცმაცუნაშვილი დაინიშნა საგარეო საქმეთა მინისტრად. მაგარი კაცია, ჩემს წინ სწავლობდა პიისიატპიატიში. მაგას დიდი სვიაზები აქვს რუსეთში. ვოვა ჯერ ციმბირში სეტკით და გლუშიტელებით ვაჭრობდა. მერე პადმასკოვიეში რესტორანი გახსნა. იქ ერთი სტუდენტი დაუდიოდა, სახინკლაოდ. ეხლა ის კაცი გამხდარა პუტინის პამოშნიკის სეკრეტარიატის მთავარი კამპიუტერშიკის - ჩემი ყურით მოვისმინე ჯიშჯილაგლიგის სხოდკაზე - დაჭრილი სასისკები უნდა გაეყიდათ, და მივედი.
ბატონმა ვოვამ თვითონ მოყვა. ჩერეზ ეგ კაცი კანალი მაქვს სტაპრაცენტნი პუტინზეო.
ეხლა განაცხადა დასავლეთ საქართველოს სოფლებისთვის ქალაქ ხაშურს დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორც გასაღების ბაზარს, ამიტომ ჩემს თავზე ავიღებ, რომ ხაშურში დევნილები დაბრუნდნენო და ვაჭრობას ხელი არ შეეშალოსო! ასევე თიანეთშიო. კანეჩნა, უნდათ დევნილებს იქ წასვლა - რუსეთის პასპორტებს აძლევენ, პენსიები აქვთ მაღალი - ჩვენ ფულზე 80 000 ლარი - შეგიძლია ყოველდღე ბუხანკა პური იყიდო, თვეში ერთხელ ტუშონკა გეკუთვნის. მეც წავიდოდი, მაგრამ სპრავკა არ მაქვს, რომ იქაური პრაპისკა მქონდა. ყიდვა შეიძლება მაგ სპრავკის, პასპარტისტკა მყავს ნაცნობი, ოთხი მილიონი და ვსიო. ერთი ჩემი ნაცნობი დაბრუნდა ეგრე ქარელში, ეხლა თვეში ერთხელ სოჩი-ერევანის მატარებლის პრავადნიკს ერთ მეშოკ სუხარებს ატანებს ცოლთან.
კიდო ვოვამ თქვა, არ დაგავიწყდეთ, რუსეთი ერთმორწმუნე ქვეყანაა, ქართველები ისე უყვართ, ვერ წარმოიდგენთო. ჩემი სეხნია, დიდი ვოვა ქართულ ღვინოს სვამსო, და ნაბეღლავს პახმელიაზეო, ამიტომ იძახისო, „без Грузии не протяну и дня“-ო. პატარა ბიჭი ხომ არ არის, პად ძევიანოსტოა. და, თურმე, რვა აგვისტოს ქართულ ეკლესიაში დადის. ვოვა ვივა!
მეექვსე - მთავრობამ თქვა, რომ უცხოური ვალუტის შემოსვლისთვის ბრძოლის გაგრძელების ამბავში, რესტორნებს და სასტუმროებს შეეძლებათ თვითონ დააწესონ ფასებიო. ხუთივე რესტორანს შეეძლება მარგარინზე ერბოკვერცხიც, მაკარონის ხაჭაპურიც და პურის კატლეტიც გაყიდოს თავისუფალ ფასში. კანეჩნა, ფასების ცენტრალურ საკალკულაციო ბიუროს ინფორმირებით. სახელმწიფო სასტუმრო „დიადი საქართველო“ (ადრე რომ მარიოტი იყო) და მუნიციპალური სასტუმრო „ერთმორწმუნე მეზობელი“ (ადრე შერატონი) მიიღებენ უფლებას, რომელიც ადრე ჰქონდა მხოლოდ სასტუმრო“სათნოებას“. ჯერ არ მომეწონა, მაგრამ მერე დიქტორმა თქვა - სამაგიეროდ, მოსახლეობის სოციალური შეჭირვებულობიდან გამომდინარე, მცირდება ფასი რესტორნებში პურზეო. აი ეგრე! ყოჩაღ მთავრობა! მაგარი ჭკვიანები არიან - იქეთ აწიეს, აქეთ დაწიეს! რავნავესიეა!
მეშვიდე - კუბოს შეკვეთაზე რიგმა მომიწია. შარშანწინ ჩემი სიმამრი მოკვდა და ლიმიტი ამოგვეწურა, და რომ მომკვდარიყავით ვინმე, უკუბოდ დაგვმარხავდნენ. ეხლა ერთ ბეზრაზმერნი კუბოს შევუკვეთავ, მომავალ წელს ოსეთიდან ჩამოიტანენ - იქ კი აკეთებენ, მაგრამ რუსული ქარხანაა და მაგარი კუბოები აქვთ - ნამდვილი რუსული ხარისხი. გინდა მე მოვკვდე, გინდა ჩემი ცოლი, გინდა შვილი - ყველას მოგვერგება, მაშ! მამენტ, ორნიც ჩავეტევით.
ეგ კარგია, ოსეთთან ზავს რომ მოვაწერეთ ხელი - თორემ იქამდე ძალიან ჭირდა. იმასთან შედარებით მაგარი აბლეგჩენიაა.
ჩემი მეზობელი მეუბნება, ეგ ოსეთის ზავის გამო კი არ ვართ უკეთესადა, პროსტა მთავრობა რომ ოცი წლის წინ ეროვნული ეკონომიკური განვითარების ხუთწლიან გეგმებზე გადავიდა, ფასების კანტროლი დაიწყო, და გაყიდული ქონება ისევ ხალხს დაუბრუნა, ამან შედეგი მხოლოდ ეხლა გამაიღოო.
რატომ-მეთქი მარტო ეხლა?
მაშინ პროსტა დიდი კომპიუტერები არ გვქონდა და ეხლა გვაჩუქა ჩრდილო კორეის მთავრობამ ოთხი ცალი, ნახმარებია, მაგრამ ყველაფერს ზუსტადა თვლიანო. ისე, ჩვენს ქუჩაზე ერთ შენობას აწერია: „სსიპ „ეროვნული ეკონომიკური განვითარების ხუთწლიანი გეგმის კვარტალური ჭრილის მთავარი პრიორიტეტების ზუსტად განსაზღვრის რესპუბლიკური სამსახურის ცენტრალური გამოთვლითი ცენტრი“. პა კრაინეი მერე, შიგნით რაღაც ამ ბოლო დროს ზუზუნებს.
მაგრამ მე მაინც მგონია, ოსეთთან მირნი დაგავორია პრიჩინა. მაინც დიდი საქმე გააკეთა წმინდა მეფის ერეკლე მეორის (ბაგრატიონის) და წმინდა მოღვაწის სერგო წამებულის (ორჯონიკიძის) სახალხო-კონსერვატიულმა ეროვნული სამართლიანმა ფორუმმა (ჩემი ქვისლია მანდ დაცვაში).
თან ჩვენი ეკლესიის იურისდიქცია აღსდგა ოსეთში, საშვილიშვილო რამ გაკეთდა. მაგას მაგრა უშველა, რო პუტინი რუსეთის პატრიარქი გახდა.
ზნაჩიტ, შვიდი საქმე გამოვიდა უდაჩნი.
ხვალისთვის ჩავითქვი - მთავრობამ გამოაცხადოს, რომ დენი გვექნება სამი საათი ყოველდღე. მაშინ ვარკეთილში მშენებარე სასწაულმოქმედი სერაფიმ საროველის ტაძარს ათივე საშვილიშვილოთ გადანახულ აგურს შევწირავ. ბლია ბუდუ!
ერთი რამე კი მაგრა მეწყინა - გაზმანოვს ხმა დაუკარგავს.
გაზმანოვის ხმაზე წავალ, პატარა ჭიქას წავაქცევ.

ნოხი

ალბათ ნოხი გადაგიბრუნებიათ და დაგინახიათ - მის პირუკუ მხარეს ისეთივე სურათი აქვს, როგორც ძირითად მხარეს.
ქვეყნებიც ეგრე არიან.
წარმოიდგინეთ დიდი ნოხზე გერმანიაა გამოსახული. ხატია პრეზიდენტი, რომელიც არ წყვეტს თითქმის არაფერს - უკანა მხრიდანაც ასეთივე პრეზიდენტია, ოღონდ ისე კარგად არ ჩანს. მერე პარლამენტი - პირზეც და პირუკანაც პარლამენტი იღებს კანონებს, მერე პოლიცია - ის ამ კანონებს იცავს - აქეთაც, იქეთაც. მერე ამოქარგულია ბანდიტები და ქურდები - აქედანაც, იქედანაც. პოლიცია მათ იჭერს, ვინაიდან ისინი პარლამენტის მიერ მიღებულ კანონებს არღვევენ.
შემიძლია ასე გავაგრძელო, მაგრამ საკმაოდ მოსაწყენი იქნება - გერმანია-ნოხი პირის უკანა მხარესაც იგივეა, რაც პირის მხარეს. ოღონდ ცოტა უფრო ბაცი.
ეხლა ვნახოთ საქართველო ოთხმოცდაათიან წლებში: უკვე მიხვდით რა განსხვავებაა?
წინა მხარეს ქურდები, ბიზნესმენები, მთავრობა, პოლიცია, პარლამენტი ცალკ-ცალკე ხატია, და ვითომ გერმანიასავითაა - პარლამენტი იღებს კანონებს, მთავრობა ამ კანონებს ახორციელებს, ქურდები არღვევენ კანონებს, ხოლო პოლიცია მათ იჭერს.
გადავაბრუნოთ ნოხი. ვაი! ვერაფერს ვეღარ ხედავთ? ეს კვანძები არაფერს აღარ გავს? ეს კაცი ვინ არის, ძაფებით პარლამენტს, ქურდებს და პოლიციას გამობმული? პარლამენტაროქურდია? ქურდოპოლიციელია? მინისტრობანდიტია?
და რა გამოდის? თქვენ ცინიკურად იძახით, რომ წინა მხარეს რაც ამოქარგულია, ის უკანა მხარეს არაფერს ნიშნავს?
სამწუხაროდ, უნდა დაგეთანხმოთ. მოკლედ, არ გავდა მაშინდელი ნოხის ორი მხარე ერთმანეთს.
ამაში ვხედავ მე რეალურ პროგრესს - საქართველოს წინა და უკანა მხარე ნელ-ნელა ერთმანეთს ემსგავსება: უკნიდან რომ ნოხს შეხედავ, უკვე გაარჩევ, რას უნდა მოელოდე წინიდან. პოლიცია აქეთაც და იქეთაც დევნის ბანდიტებს; პრეზიდენტი აქეთაც და იქეთაც ხელმძღვანელობს. მთლად გერმანია არ ვართ - კიდევ დიდი გზა უნდა გავიაროთ.
საქსოვი კიდევ ბევრი გვაქვს, წინა და უკანა მხარე ერთნაირი რომ იყოს; რომ ყველგან - რასაც ვფიქრობთ, იმას ვამბობდეთ, რასაც ვაკეთებთ - ის გვერქვას.
რადგან უფრო დიდ ნოხზე თუ შორიდან საქართველოს ორ მხარეს შორის რაღაც მსგავსებაა, ახლოს რომ მივალთ, ისევ ავირევით. მაგალითად შევხედოთ სკოლებს - განა მათი უმრავლესობა ახერხებს ბავშვების აღზრდას და კარგი განათლების მიცემას? საავადმყოფოები - ჯანმრთელობის დაცვას? მედია - სწორი ინფორმაციის გავრცელებას?
და რაც მთავარია, ჩვენ თვითონ?! რამდენი ადამიანი თვლის, რომ კანონი იმისთვისაა, რომ დაარღვიო? რომ წითელი შუქი ქუჩაში არის იმისათვის, რომ სწრაფად გაიარო? რომ გადასახადები არის არგადასახდელად, და მოპარული დენი უკეთესია, ვიდრე ნაყიდი. რომ არაფრისგამკეთებელი ნათესავის სამსახურში მოწყობა კარგი საქმეა, და ამავე დროს აღშფოთებული ვართ - ამ ქვეყანას არაფერი ეშველება, ყველგან ნაცნობობააო?
ეს არ არის რაღაც განსაკუთრებული ქართული მენტალიტეტი და ჩვენი ჯიში. ეს სხვების ქვეყანაში ცხოვრების შედეგია. ბოლო ორი საუკუნე ჩვენ ჩვენ თავს არ ვეკუთვნოდით, იქამდეც ეს ბედნიერება ძალიან ცოტ-ცოტა ხნით გვქონდა ხოლმე. გავა დრო, და ყველაფერს თავის სახელს დავარქმევთ, მოვა დრო, და ნოხის ორივე მხარეს ერთნაირი სურათი იქნება. შორიდანაც და ახლოდანაც.

ერთი ბიჭის ისტორია

მინდა ერთ ბიჭზე მოგიყვეთ.
ქუთაისელი იყო. თბილისი ბავშვობიდან არ უყვარდა. ცხენები უყვარდა. ოცნებებში ხედავდა, ცხენზე ამხედრებული თავის რაზმელებთან ერთად თბილისელებს მუსრს როგორ ავლებს. ჯანიანი ბიჭი იყო, მოჩხუბარი, დიდი დანა ჰქონდა და კარგადაც ატრიალებდა. თუმცა წესრიგი უყვარდა.
16 წლის იყო, როცა მამამ საგვარეულო ბიზნესი გადასცა სამართავად. მართვის ნიჭი აღმოაჩნდა, საქმე კარგად გამოსდიოდა.
ბევრ რამეზე ფიქრობდა, ბევრი იდეა აწუხებდა.
მამა უთხრა, ჩვენ ებრაული წარმოშობისანი ვართო, და სახელიც ებრაული დაარქვა, თუმცა მართმადიდებლურ სარწმუნოებაში მონათლა. დიდი ბებია სომეხი, ბებია კი ოსი ჰყავდა. ცოლი ჯერ სომეხი ყავდა (მერე სახლიდან გააგდო და მონაზვნად აღაკვეცინა), და და მერე გადამთიელი (სადღაც დონსა და ვოლგას შორის დაბადებული). უნდოდა საქართველოში რომ თავისი ურჯულო ძმაკაცები ჩამოეყვანა - დარწმუნებული იყო, რომ ეგენი არ უღალატებდნენ - ქუთაისელების იმედი არ ჰქონდა, თბილისელების - მით უფრო. თან ერთი-ორი კაცი კი არა, ბევრი უნდოდა ჩამოესახლებინა.
მორწმუნე კი იყო, მაგრამ ეკლესიასთან ვერ დაალაგა საქმეები. ეკლესია მის კონკურენტებს უჭერდა მხარს. მას კი არ მოსწონდა, ნებისმიერ ავაზაკს და ძველ ბიჭს რომ შეეძლო ჯერ ემამაძაღლა, ექურდა, და მერე ფული ეკლესიისთვის შეეწირა და კარგი ტიპი გამხდარიყო, შეიძლება ეპისკოპოსიც კი. ქრთამები არ ევასებოდა ეკლესიაში, უცბათ რომ სამღვდელო კარიერას აკეთებდნენ ბლატით და ა.შ. ამეებზე ძაან იბოღმებოდა. ნატრობდა - ეკლესიაში განხეთქილება მოხდეს, და ჩემიანი ვინმე დაწინაურდესო. თავის ბიზნესს უფრო მაღლა აყენებდა, ვიდრე ეკლესიას.
გადასახადებზეც უცნაური მოსაზრებები ჰქონდა - ვითომ უნდა სდომებოდა ქართველებისთვის შეღავათები, ის კი პირიქით ფიქრობდა - ქართველები სად წავლენ, მაინც აქ იქნებიან, უცხოელებს კი ნაკლები გადასახადები უნდა ქონდეთო გადასახდელიო.
ბევრს არ მოსწონდა, ბევრი ებრძოდა, დაუნდობელი იყო, საქმეში ხელს თუ შეუშლიდი, გაგანადგურებდა.
რას იტყვით მასზე თქვენ?
რა უნდა თქვას თბილისელმა, ქართული ჯიშისა და ჯილაგის მაქებარმა კაცმა, შევარდნაძის დროს ხაზინიდან მოპარულ ფულით კაცურად რომ ქეიფობს და საქართველოს სადღეგრძელოს განსხვავებული სასმისით სვამს, ეხლა კი სოროსისტებმა და ლიბერასტებმა სამშობლო გაუყიდეს, სამსახური დაუკარგეს და ქართველობას ართმევენ?
რას იტყვის არაერთი ჟინიანი პოლიტიკოსი, უცხო წარმოშობა ხინჯად რომ მიაჩნია?
რას იტყვის ქართველი დედა, შვილს რომ ეუბნება - სომეხი, რუსი, მაჰმადიანი ცოლად არ მოიყვანოო?
რას იტყვიან მართმადიდებელმშობელთკავშირელასახალხომართმადიდებლები?
რას იტყვის ზოგი ქართველი წარმოება რომ გადაარჩენს საქართველოს თორემ მთავრობა მას კი არ ეხმარება უცხოელებს ეძებს?
• ბიჭი 1089 წელს გამეფებდა.
• 1103 წელს მოიწვია რუის-ურბნისის კრება, გადააყენებინა უღირსი სამღვდელო პირები, მწიგნობართუხუცესის და ჭყონდიდელის თანამდებობების გაერთიანებით დაუქვემდებარა ეკლესია სახელმწიფოს (რაც ოთხი საუკუნის მერე გააკეთა ჰენრი მერვემ ბრიტანეთში და ხუთი საუკუნის შემდეგ პეტრე პირველმა რუსეთში).
• 1118 წელს საქართველოში ჩამოასახლა რამდენიმე ათეული ათასი ყივჩაღთა ოჯახი, რაც ქართული მოსახლეობის (სავარაუდოდ 100 ათასი ოჯახი) მნიშვნელოვანი წილი იყო.
• 1122 წელს, დიდგორის ბრძოლაში გამარჯვებიდან არცთუ დიდი ხნის შემდეგ, ალყა შემოარტყა და სისხლისმღვრელი ბრძოლით დაიპყრო თბილისი, სამი დღე ალაფა აკრეფინა თავისი რაზმებს და შემდეგ, ქალაქში მოსახლეობის და გამოცდილების შესანარჩუნებლად, დაუწესა გადასახადი ასე: მუსლიმებს სამი დინარი, ებრაელებს ოთხი და ქართველებს ხუთი
1125 წელს, მრავალი სხვა საქმის გაკეთების შემდეგ, 53 წლის ასაკში, აღსრულდა წმიდა კეთილმსახური დავით მეოთხე ბაგრატიონი, მეფე ყოვლისა საქართველოჲსა აღმაშენებელად წოდებული, მეფე აფხაზთა, ქართველთა, რანთა, კახთა და სომეხთა, ბიბლიური დავითის მოდგმა, ოსი ბორენას შვილიშვილი და სომეხ მარიამ არწრუნის შვილთაშვილი, რუსუდან სომეხთა მეფის-ასულის და გურანდუხტ ყივჩაღთმთავარ ათრაქას-ასულის მეუღლე.
მან დაწერა საკუთარ თავზე:
ხოლო მე ვნებათა ბილწთა მონად მივჰყიდე თავი

ვსრიალებთ

ამ ტექსტის ხუთშაბათს ღამით ვწერ. მაზეგ არჩევნებია. არჩევნები მშვიდობიანად და გამართულად ჩაივლის, ტაბულა კი შემდეგ დღეს გამოვა.
ეხლა უკვე მსჯელობა მერობის კანდიდატების პლატფორმებზე პოლიტიკურად არააქტუალურია, ამიტომ მინდა ერთი ჩვენებური ავადმყოფობაზე სალაპარაკოდ გამოვიყენო. ამ ავადმყოფობას მე ზედაპირზე სრიალს ვეძახი.
რამდენიმე თვის განმავლობაში მიდიოდა აქტიური გამეორება საარჩევნო დაპირებების, და არავის არ მოსვლია თავში საზოგადოებრივ სივრცეში გაეკეთებინა მარტივი რამ: გ ა ნ ე ხ ი ლ ა, დ ა ე თ ვ ა ლ ა, გ ა ე ა ნ ა ლ ი ზ ე ბ ი ნ ა ის იდეები, რომლებსაც ასე უხვად გვთავაზობდნენ პოლიტიკოსები.
არც ოჯახში თუ ეზოში მოუკლია არავის თავი ამ ანალიზით. თუმცა კამათი ბევრი იყო. მაგრამ „მოდი დავთვალოთ“ ხომ არ იტყვი - სირცხვილია. ანუ ვართ თვლის ძველ სისტემაში - ერთი, ორი, ბევრი. ათი, ხუთი, უფასო.
ანუ მათ ზედაპირულ ლოზუნგებს ჩვენ ვუპასუხეთ სათანადო ზედაპირულობით. ჩვენ ხომ ორივენი - კანდიდატებიც და ამომრჩევლებიც - ბედკრული საქართველოს შვილები ვართ.
ასეთი მოლიპული საქართველო. ვსრიალებთ ყინულის ზედაპირზე.
მაგალითად ავიღოთ გაზი ხუთ თეთრად, დენი ათ თეთრად, წყალი უფასოდ - თუ პირიქით? გაზი უფასოდ, დენი 5 თეთრად, წყალი 10 თეთრად? (ისე კარგია, რომ ასეთი რიცხვებია - ხალხს დათვლა გაუადვილდება, ასე რომ ძალიან მზრუნველი ადამიანის მოფიქრებულია).
რომელ ჩვენგანს წასცდა ხელი კალკულატორისკენ? ვინ დაურეკა ნაცნობ სპეციალისტს - ამიხსენი, ეს სწორი გათვლაა თუ არაო?
ან დავასაქმებ თითოეულ ოჯახიდან ერთ ადამიანს მაინც! ვის გაუჩნდა კითხვა- როგორ? თუ რაღაც საიდუმლო არ არის, გვითხარიც ჩვენც.
ვსრიალებთ!
მაშინ რა არის მნიშვნელოვანი? როგორი მერი (დეპუტატი, პრეზიდენტი, საკრებულოს წევრი) გვინდა? გვაინტერესებს მისი იდეები? რეალისტურ რამეს გვპირდება თუ არა? შეძლებს გააკეთოს?
თუ უფრო მისი ზომა, წონა, ბოხი ან პირიქით, ნაზი ხმა ან სახის გამომეტყველება გვაინტერესებს?
მისი წარმომავლობა, სპორტულობა, ჩაცმულობა, სახის გამომეტყველება?
ენების ცოდნა, დედის გვარი, ვაკელია თუ პლეხანოველი?
ერთხელ ნახევრად სახუმარო ინტერნეტ-გამოკითხვა ჩავატარე - როგორი პრეზიდენტი სჭირდება საქართველოს. ბევრი პროვოკაციული და არასერიოზული კითხვა იყო. რამდენიმე კითხვაზე აზრები მნიშვნელოვნად გაიყო.
შეიძლება თუ არა პრეზიდენტი იყოს ოფლიანი? ამ კითხვამ გახლიჩა გამოკითხულები ორ თითქმის თანაბარ ნაწილად - 54 % თვლიდა, რომ შეიძლება, და 46% რომ არა.
გასაგებია, რომ დემოკრატიას ეხლა ვსწავლობთ, ისტორიული გამოცდილება არ გაგვაჩნია, და, როგორც იყო ნათქვამი, ეს ლობიოს ჭამა არ არის.
მეორეს მხრივ, 20 წელი პატარა ვადა არ არის, სრიალის გარდა კიდევ რამის სასწავლად.
15 წლის წინ რუსეთში ქიმიური საწარმოს აქციების მსხვილი პაკეტი შევიძინეთ. საწარმო უფულოდ იყო. ჩვენ ბევრს ვთვლიდით - სად იკარგება თანხები, სად არის არაეფექტურობა. ქარხნის დირექტორს ჟურნალისტმა ჰკითხა - ახალ აქციონერებზე რას გვეტყვითო. ამანაც - კარგი ბიჭები არიან, ყველა ბუღალტერიაო. ვკითხე - რატომ ბუღალტერები-თქო. მიპასუხა - აბა განა ვინ ხართ, სულ კალკულატორი გიჭირავთ ხელშიო, და ითვლით, ითვლით, ითვლით.
მართალია, მიმტკიცებენ, რომ საქართველოში მამაკაცმა რომ კალკულატორი იხმაროს, სირცხვილია. ანუ იარაღი - კარგია. სიგარეტი - მოსულა, კალკულატორი - სამარცხვინოა. სრიალი მოსულა, ჩაღრმავება არა.
ხალხო! ავიღოთ კალკულატორი, გამოგვადგება, რამეს დავთვლით.
თორემ სულ ყინულზე ვისრიალებთ.
წყალი ხომ უფასოა.

და ამიტომ

2004 წლის მაისი, მოსკოვი. მირეკავს ერთი ჩემი ნაცნობი და მეუბნება - მოსკოველი ბიზნესმენები საქართველოში მივდივართ და შენც უნდა წამოხვიდეო. დიდხანს ვიუარე, მაგრამ დამითანხმა. ჩამოვედი. ბევრი რომ არ გავაგრძელო, ჟვანიასთან ოთხსაათიანი საუბრის შემდეგ მან შემომთავაზა გავმხდარიყავი ეკონომიკის მინიტრი, სადღაც 10 წამი ფიქრის მერე დავთანხმდი. ასე დაიწყო ჩემი ცხოვრების ახალი ეტაპი.
რაზე ვფიქრობდი ის 10 წამი? რუსეთში აქტიურ ბიზნეს-საქმიანობას მორჩენილი ვიყავი, ასე რომ ამაზე არ მიფიქრია. ვფიქრობდი თბილისზე, რომელიც მაშინ უსიამოვნოდ გამოიყურებოდა - მტვრიანი ქალაქი ოღრო-ჩოღრო ქუჩებით, ლურჯკარტონაფარებული ლტოლვილებიანი ივერიის შენობით, ვფიქრობდი მინისტრებზე, რომლებიც ვნახე და რომლებმაც განმაცვიფრეს არასაბჭოთა აზროვნებით, ვფიქრობდი როგორი კარგი და ლამაზი შეიძლება იყოს საქართველო, ვფიქრობდი რა უნდა გააკეთოს ეკონომიკის მინისტრმა. ვფიქრობდი იმაზე, რომ ამაზე მნიშვნელოვან საქმეს მე ვერ გავაკეთებ ვეღარასოდეს, თუ ეხლა არ დავთანხმდი ამ შემოთავაზებას.
მას შემდეგ გავიდა 6 წელი. რაღაცის გაკეთება მოვახერხე, რაღაცის ვერა. რაღაცეები შემეშალა, რაღაცეები სხვებს შეეშალათ. რაც გაკეთდა ქვეყანაში, ზოგი რამ მომწონს, ზოგი რამ არა

მე მომწონს
• სინათლე
• გზები
• პოლიცია
• რომ ავიღე პასპორტი სწრაფად
• რომ ეკონომიკა გაიზარდა 40%
• განათლების რეფორმა
• რომ დავიწყეთ საკონტრაქტო ჯარზე გადასვლა
• ახალი აეროპორტი
მე არ მომწონს
• ბიუროკრატია
• ფულის უაზრო ხარჯვა
• წმინდა გიორგი თავისუფლების მოედანზე
• პოლიეთილენის პარკები ხეებზე
• სკოლებში განათლების დონე
• სულსწრაფობა და მოუთმენლობა
• ზოგიერთი მინისტრი
• შადრევნები
• განათლების რეფორმის ზოგი ნაწილი
• საავადმყოფოები
• ქართული გაზეთები
• ტელევიზიების ახალი ამბები
• სადაზღვევო კომპანიები
• გზისპირა ტუალეტების არარსებობა
• მაღალი უმუშევრობა
• რომ ჯერ კიდევ გვაქვს გაწვევა ჯარში
• ახალი აეროპორტის სახურავი
• რომ აღარ არის დეზერტირების ბაზარი
• ლარიზაცია
• ბიუჯეტის დეფიციტი

მომწონს არმომწონზე ცოტაა. ამის გამო ოპოზიციაში უნდა წავიდე, ექვს მაისს პოლიციას ქვები დავუშინო? ჩვენი მტრები გავახარო? ებრალიძეს დავუძმაკაცდე? ხუბუტიათან ვიქეიფო? გულაშვილს შევუერთდე?

მონეტარული თავისუფლება და ვერცხლის აბაზები

ეკონომიკურ განვითარებას ვნებს ინფლიაცია. ინფლიაცია რომ არ იყოს, საჭიროა ჯანსაღი მონეტარული პოლიტიკა და შესაბამისად სანდო ვალუტა. მსოფლიოში, თუ ძალიან მოვინდომებთ, 10 სანდო ვალუტას თუ დავთვლით: ამერიკული დოლარი, ბრიტანული გირვანქა, კანადური დოლარი, ავსტრალიური დოლარი, ახალზელანდიური დოლარი, იაპონური იენა, შვეიცარული ფრანკი და ევროპული ევრო. დანარჩენები ან არ ვარგა, ან მიბმულია ამ სანდო ვალუტებზე, ან მთლიანად ჩანაცვლებულია ამ ვალუტებით.
მონეტარული თავისუფლება ნიშნავს აირჩიოთ გარიგებისას ის ვალუტა, რომელზეც შეთანხმდით. ვალუტათა კონკურენცია ვალუტის ხარისხს ზრდის. ბევრი თანამედროვე ეკონომისტი თვლის, რომ კრიზისების შესუსტების გზა ვალუტათა დენაციონალიზაცია და მათი კონკურენციაა.
ამ საკითხს ჩვენ კიდევ დავუბრუნდებით. მერე.
მინდა მოგიყვეთ ისტორია, თუ როგორ მოისპო მონეტარული თავისუფლება საქართველოში. ეს იყო რუსეთის ბრძოლა საქართველოსთან, სახელმწიფო სექტორის ბრძოლა კერძოსთან, შეზღუდვების და იძულების ბრძოლა თავისუფლებასთან.
რუსეთის მიერ 1801 წელს საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ მთავარსარდალმა გენერალ-ლეიტენანტმა კნორინგმა გენერალ-მაიორ ლაზარევს დაავალა შეეწავლა მონეტარული მიმოქცევა ქართლ-კახეთში.
დადგინდა - სპილენძის და ვერცხლის გამოდნობაზე კონცესია ჰქონდათ ბერძენ მეწარმეებს, რომლებიც ამაში ფულს უხდიდნენ ხაზინას. მონეტის მოჭრა იყო ლიბერალიზებული - ნებისმიერს, ვინც ვერცხლს მიიტანდა ზარაფხანაში, და გადაიხდიდა გადასახადს, მოუჭრიდნენ მონეტებს. თავისუფალ მიმოქცევაში იყო ქართული მონეტები - ორმაგი აბაზი, აბაზი, ნახევარაბაზი, 5, 10 და 20 ფული (1 აბაზი = 200 ფული). ასევე თურქეთის, სპარსეთის, შემახის, შექის, შუშის, ბაქოს, ლენქორანის, განჯის, ნუხის, შირვანის, ყარაბაღის და სხვა მონეტები.
საქართველოს მოსახლეობა სარგებლობდა დაახლოებით ისეთივე მონეტარული თავისუფლებით, რომელიც დღეს ფინანსურ ცენტრებში განთავსებულ ბანკებს აქვთ. ამის გარეშე თბილისი დიდი სავაჭრო ცენტრი ვერ იქნებოდა.
იმპერიამ დაიწყო ამასთან ბრძოლა.
„წონითა და სინჯით განსხვავებული მონეტა საქართველოში ნიშნავს გადახვევას რუსეთში შემოღებული ერთიანი სამონეტო სისტემისაგან, რითაც საქართველო დადგება რუსეთისაგან განცალკევებულ სახელმწიფოთა რიცხვში“ რუსეთის ფინანსთა სამინისტროს საბჭო, 1822 წელი
ეს ბრძოლა მრავალი ათწლეული გაგრძელდა. პერიოდულად ვინმე ცდილობდა, საქართველოში დაეწყო ისეთი აბაზების გამოშვება, რომლებიც რუსულ წესებს შეესაბამებოდა. რამდენჯერმე სცადეს არარუსული მონეტების მიმოქცევის აკრძალვაც. მერე აბაზების მოჭრა სანკტ-პეტერბურგში დაიწყეს.
ცხადია, დაწესდა პროტექციონისტული შეზღუდვები - აიკრძალა ვერცხლის გატანა, მონეტის გადაკეთება იუველირულ ნაწარმად, სინჯის გარეშე ვერცხლის გაყიდვა და ა.შ. ყოველი ახალი ასეთი სისულელე ვაჭრობას და შესაბამისად, ჯარის მომარაგებას ხელს უშლიდა, ამიტომ სწრაფად უქმდებოდა.
ძალადობა და აკრძალვა ნდობას არ ჰქმნიდა რუსული ფულის მიმართ.
ასევე ნდობას არ ჰქმნიდა აბაზების მოჭრის ან მონეტების გაცვლის გამოყენება ფისკალური ან პოლიტიკური მიზნებით. მაგალითად, 1819 წელს, ზარაფხანის მორიგი დახურვის შემდეგ, სანამ პეტერბურგიდან ახალი აბაზები ჩამოვიდოდნენ, ვერცხლის მონეტის დეფიციტი შეიქმნა. მისი ფასი გაიზარდა, შესაბამისად ოქროს ჩერვონცების ფასი შემცირდა. გენერალმა ერმოლოვმა მოახდინა ჩერვონეცის 5%-იანი დევალვაცია, გარდა ჭარ-ბელაქნისა (ეხლა საინგილო), რათა იქაურ ლეკ ბელადებს ჯანყი არ დაეწყოთ. ადვილი წარმოსადგენია, როგორ იხეირეს ამ სავალუტო არბიტრაჟზე მაშინდელმა ფინანსისტებმა, ტფილისში იაფად ნაყიდი ოქროს ჩერვონცების ჭარ-ბელაქანში ხაზინისთვის ძვირად ჩაბარებით.
რუსებმა რამდენჯერმე ასიგნაციების (ქაღალდის ფულის) შემოღებაც სცადეს. ასიგნაციები საქართველოში იმდენად არ იწვევდა ნდობას, რომ აქ რუსეთის ჯარსაც კი ოქროს ჩერვონცებს უხდიდნენ, ევროპაში კი ნაპოლეონის დამარცხების შემდეგ ჩამდგარ რუსეთის ჯარებს ასიგნაციებით უსწორდებოდენ.
1814 წელი. იმპერატორი - რტიშჩევს (მაშინდელ საქართველოს მთავარმმართებელს)
«К сохранению в государстве золота и серебра, повелеваю употребить по главному начальству вашему в Грузии меры и особенное попечение, дабы ассигнации наши имели надлежащий ход, после чего и все без изъятия войска довольствовать жалованием и ремонтом не иначе как ассигнациями»
რტიშჩევის პასუხიდან:
„ვბედავ მოგახსენოთ, რომ ასიგნაციები ცნობილია და მიიღება მხოლოდ უმნიშვნელო თანხების გადახდისათვის, მხოლოდ ტფილისსა და ბაქოს ციხე-სიმაგრეში (ამ უკანასკნელის ასტრახანთან ვაჭრობის გამო), ვინაიდან მთელი სავაჭრო ბრუნვა რუსეთთან არ აღემატება 250 000 მანეთს. საქართველოს მთავარი ვაჭრობა კი მიდის თურქეთთან, სპარსეთთან, ინდოეთთან, ბუხარასთან და ადგილობრივ მთის ტომებთან, თითქმის ნახევრადველურებთან, რომლებსაც ასიგნაციებზე არაფერი გაუგიათ და ვერც წარმოიდგენენ, რომ კეთილმოწყობილ სახელმწიფოში ასეთი ფული ცვლის ოქროს და ვერცხლს“
ისე ეს ბევრ კარგ ეკონომისტსაც ვერ წარმოუდგენია. ამაზეც მერე.
თანდათან გაიზარდა საქართველოს და რუსეთის სავაჭრო ბრუნვა, საქართველოს ეკონომიკა სულ უფრო დამოკიდებული გახდა რუსეთის ბაზარზე.
1853 წელს, მეფისნაცვალი ვორონცოვის დროს, საბოლოოდ აიკრძალა არარუსული მონეტების გამოყენება (ორწლიანი გარდამავალი პერიოდით), 1855 წელს ფაქტიურად დასრულდა მონეტარული თავისუფლება საქართველოში - არარუსული მონეტები ბრუნვიდან განიდევნა..
საბჭოთა კავშირში ეს აბსურდამდე მივიდა - ვალუტის გადაცვლაზე ჯერ ციხე იყო, 1961 წლიდან კი დახვრეტა.
ეხლა ჩვენ საით?

მთლიანი შიდა პროდუქტის მოსაწყენი გათვლები და გასაკეთებელი არჩევანი

გაზეთებში შეგიძლიათ ნახოთ, რომ საქართველოს მშპ/სულზე არის 2900 დოლარი, და მეორე დღეს ასევე გაიგოთ, რომ ეს მაჩვენებელი 4400 დოლარია. იტყუებიან? არა. ეს დათვლის ორი გზაა. პირველი - ითვლიან მშპ-ს საბაზრო ფასებში - თუ ვაწარმოეთ 10 000 ტონა ვაშლი და დაახლოებით 10 ცენტად გავყიდეთ - ეს არის 1 მილიონი დოლარის წვლილი მშპ-ში. მეორე გზა - თუ ვაშლი მსოფლიოში ღირს 30 ცენტი /კილო, მაშინ ჩვენ რომ 3 მილიონი დოლარის ვაშლი შეგვიჭამია. ასეთ დათვლას ჰქვია PPP (purchase power parity)-based ანუ მსყიდველობისუნარიანობის თანაბრობაზე დაფუძნებული, და უფრო რეალურად ასახავს დოვლათს. ასე დათვლილი ჩვენი მშპ/სულზე დაახლოებით 4400 დოლარია.(ყველგან გამოყენებულია დაზვერვის ცენტრალური სამსახურის მონაცემები)
ბევრია ეს თუ ცოტაა?
ცოტაა. ამ მაჩვენებლით ვართ 149 ადგილას მსოფლიოში - დიდი ვერაფერი შედეგია. ცოტათი ჩამოვრჩებით სირიას და მაროკოს, და ცოტათი ვუსწრებთ ჰონდურასს და პარაგვაის. მნიშვნელოვნად ვუსწრებთ რამდენიმე ათეულ ქვეყანას ღარიბ და უღარიბეს ქვეყანას. უფრო შეძლებულები ვართ, ვიდრე ინდოელები, პაკისტანელები, კამერუნელები და მოლდოველები. სამჯერ ვუსწრებთ გამბიელებს და ჰაიტელებს, ოთხჯერ ბირმელებს, ხუთჯერ ეთიოპებს, და ოცჯერ ზიმბაბველებს. თუმცა ზიმბაბველებს ყველა უსწრებს. საწყლები!
ჩამოვრჩებით 148 ქვეყანას, მაგრამ აქედან დაახლოებით ჩვენს დონეზე ან ცოტათი წინ არიან ნაურუ და გვატემალა, ალჟირი და ჩინეთი, ალბანეთი და ეგვიპტე. ჩვენზე სამჯერ უფრო შეძლებულია - ბოტსვანა, მექსიკა, გაბონი, და ხუთჯერ შეძლებულია ტრინიდადი და ტობაგო, მალტა და ომანი, შვიდჯერ ტაივანი, ბაჰამა და იტალია, ათჯერ კაიმანის კუნძულები, აშშ, ფარერის კუნძულები. დიახ, ჩვენგან ფეხბურთში დამარცხებული ფარერის კუნძულები ერთ სულზე სიმდიდრით მსოფლიოში მეათე ადგილზე არიან და ჩვენ ათჯერ გვისწრებენ.
მოკლედ, ბოლოში მივჩანჩალებთ. თუმცა წინსვლის შანსი გვაქვს. 2003-2007 წლებში მსოფლიო ეკონომიკა გაიზარდა წლიურად დაახლოებით 5 %-ით, ქართული კი დაახლოებით 10%-ით. და წინ დაახლოებით 20 ადგილით წავიწიეთ.
ახალი დანიშნული ვიყავი მინისტრად, და სატელევიზიო გადაცემის შემდეგ სხვა მონაწილეებთან (პარლამენტის წევრები სხვადასხვა ფრაქციიდან) ერთად სავახშმოდ წავედით. ჩამოვარდა საუბარი, როდის ვიქნებით ევროპასავით. მე ვუთხარი, წლევანდელივით თუ 6%-ით გავიზარდეთ, 70 წელი გვჭირდება-თქო. ამან დიდი ალიაქოთი გამოიწვია, და ერთ-ერთმა დეპუტატმა მითხრა - ვარიანტი არ არის, მაქსიმუმ სამი წელიო.
ამაზე მე გულუბრყვილოდ დავუწყე ახსნა, რომ დათვლა ძალიან მარტივია, ზრდის სიჩქარების განსხვავება ხარისხში აგყავს და როგორც კი ეს ვთქვი, ეგრევე სიჩუმე ჩამოვარდა. ხარისხში აყვანა ძალიან დამაჯერებლად ჟღერდა.
უცბათ ერთ-ერთი მათგანი ჩემსკენ გადმოიწია, და ჩურჩულით მკითხა:“ ბატონო კახა, პრეზიდენტმა თუ იცის ეს ამბავიო?“
ჩათვალა, რომ ეს სახელმწიფო საიდუმლოა, რომ სამ წელიწადში ვერ დავეწევით ევროპას.
მაშ რამდენში?
ბევრი თვლის, რომ რაღაცნაირად შეიძლება გადავხტეთ. ეხლა ვართ ღარიბები, და მერე უცბათ რაღაცნაირად გავმდიდრდით. ალბათ ლატარიაში მოვიგებთ.
მაგრამ მაგ ლატარიას არავინ ატარებს. ასე რომ, მხოლოდ ერთი გზაა - ჩვენ ყოველწლიურად უფრო მეტად უნდა გავიზარდოთ, ვიდრე სხვა ქვეყნები. ღვთის წყალობით, შეცდომებს ეკონომიკაში ვუშვებთ არა მარტო ჩვენ, არამედ სხვა ქვეყნებიც.
იაპონური სასწაული მდგომარეობდა იმაში, რომ დაბალი გადასახადების პირობებში იაპონია იზრდებოდა 10%-ით 10 წლის განმავლობაში, 5%-ით შემდეგი 10 წლის განმავლობაში, და 3%-ით კიდევ ათი წელი. მერე აღარ იზრდება.
აზიური ვეფხვები - ტაივანი, ჰონკონგი, სინგაპური, სამხრეთ კორეა - 25 წელი იზრდებოდნენ დაახლოებით 7 % წელიწადში.
ომისწინა ხუთი წლის განმავლობაში ჩვენ მივაღწიეთ წლიურ 10%-იან ზრდას.
ჩინეთი ასე იზრდება ბოლო 30 წელი.
რა გამოვა, ჩვენც რომ 30 წელი ასე ვიაროთ. 10% წლიური ზრდით?
2015 წელს ნამიბიის დღევანდელ დონეს გავუსწრებთ. (მაგრამ განა ეს საკადრისია? რაღაც აფრიკულ ქვეყანას გვადარებენ?)
2017 პალაუს და ბელიზს. (ამ მთავრობამ სირცხვილი დაკარგა, პალაუ და ბელიზი გვინდა?)
2021 კოსტა-რიკას. (ბენდუქიძე იუდა!)
2026 - ბარბადოსს და უნგრეთს. ( სად იყვნენ მაგენი, ჩვენ რომ უკვე რუსთაველი გვყავდა).
2029 - ომანს და ჩეხეთს. (ისევ არაბები! რაზე იბრძოდა მაშინ დავით აღმაშენებელი?)
2034 - ვუსწრებთ დღევანდელ ავსტრიას და ვუახლოვდებით შვეიცარიას. (აქ რა უნდა თქვან, ვერ მოვიფიქრე)
2036 - დღევანდელ სინგაპურზე მდიდრები ვხდებით. (გამოტყდა ბენდუქიძე, რომ ევროპაში არ უნდა. მაგენი ხეებზე იჯდნენ, ჩვენ როცა სახარებას ვკითხულობდით).
აირჩიეთ, როგორი ზრდა გინდათ? იცოდეთ:
წელიწადში 12% - 2040 წელს ვიქნებით მსოფლიოს წამყვანი ქვეყანა. დღეს ასეთი მდიდარი ქვეყანა არ არსებობს.
წელიწადში 10% - 2040 წელს ვიქნებით მსოფლიოს ყველაზე შეძლებულ ოც ქვეყანას შორის
წელიწადში 7% - 2040 წელს ვიქნებით განვითარებული ქვეყნების ბოლოში
წელიწადში 4% - 2040 წელს ვიქნებით ბანძები
წელიწადში 2% - 2040 წელს არ ვიქნებით.
არაფერი არ ვიქნებით.
ა რ ა ფ ე რ ი
ა რ ა ფ ე რ ი
ა რ ა ფ ე რ ი
ა რ ა ფ ე რ ი

ჩვენი სტერეოტიპები

ალბათ ყველა თქვენგას მიუღია მონაწილეობა ქართველების და ქართველობის შესახებ კამათში - სადაც ერთმანეთს გადაეხვევა ყველაფერი, დაწყებული ბასკებიდან და დამთავრებული შემწვარი გოჭის უპირატესობით სუშისთან შედარებით
მე ახალგაზრდობაში პაპუასებმა დამაინტერსეს, და საკმაოდ ბევრი წავიკითხე და დღემდე ინტერესით ვკითხულობ მათზე. მათმა დილეტანტურმა შესწავლამ დამარწმუნა პირველად ადამიანების და ეთნოსების თანაბრობაში. ერთერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპი ჩემი მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაში ალბათ.
არსად არ გამიგია, პაპუასებს ჩვენნაირი კამათები აქვთ თუ არა ნამდვილ პაპუასობაზე ან პაპუასების უპირატესობაზე სხვა ყველა ადამიანთან შედარებით, მაგრამ ჩანს მაგაზე ნაფიქრალი აქვთ. ერთ-ერთ ტომს, რომელიც საკმაოდ კარგად არის შესწავლილი, ჰქვია მარინდ-ანიმ, რაც ნიშნავს ნამდვილი ადამიანები, ან, უფრო ჩვენებურად - კაცური კაცები. და გასაგებია, რომ სხვა ტომები არ არიან მარინდ-ანიმ, არ არიან კაცური კაცები. ხომ კარგად გვესმის ჩვენ ჩვენი ძმა პაპუასების?
ჩემი ამოცანა არ არის გაგაცნოთ გაგაცნოთ პაპუასების კულტურას. მე მინდა მხოლოდ წარმოვიდგინო, როგორ მსჯელობენ ისინი კაცობაზე და პაპუასობის უზენაესობაზე. ყველაფერი დაფუძნებულია რეალურად არსებულ წეს-ჩვეულებებზე (მართალია სხვადასხვა ტომებში).
მაშ ასე, ორი პაპუასის წყნარი საუბარი:
- წარმოგიდგენია, თურმე ეს თეთრკანიანები იმდენად არ ცემენ პატივს თავის გარდაცვლილებს, რომ გემოსაც არ უსინჯავენ.
- რას ლაპარაკობ! მშობელი რომ გარდაეცვალოს, იმასაც არ შეჭამენ?
- არა, შეჭამენ კი არა, გეუბნები, გემოსაც არ უსინჯავენ.
- ტვინსაც არ ჭამენ?!!!
პირველი - ოოოჰ, ჩემი არ გინდა დაიჯერო, გგონიათ რომ ეგენი ნორმალურები არიან, მომისმინე - არც ტვინს, არც ღვიძლს, არც არაფერს არ ჭამენ!!!
- მაგათი ურჯულო დედა ვატირე, ეგ რა ველურობაა! მაგნაირი ხალხი სიცოცხლის ღირსია? სუფთა ცხოველები არიან, კაი პროსტო უბნელი რომ მოკვდეს და არ შეჭამო, მოსულა, მაგრამ მშობლებზე უარი თქვა, რა წესია, რა ადამიანობაა?!
- მე მაგათზე წიგნი წავიკითხე - იმის შემდეგ ვერ ვიტან.
- ასეთი რა ეწერა, კი მაგრამ?
- რა და ჯერ ეს, რაც მოვყევი, მერე თითოს თითო ცოლი ყავს!
- რა უცნაურია.
- ცოლის მოსაყვანად რომ მიდიან, ყვავილები მიაქვთ/
- ყვავილები? ვარიანტი არ არის, მაშაყირებ!!!
- გეუბნები, რა, სუფთა ქაჯები არიან, იმის მაგივრად, კაცი მოკლან, სასქესო ორგანოები დააჭრან და საცოლეს აჩუქონ, ყვავილები მიაქვთ.
- მართლა შემზარავია. იმედია მერე კაცურად ცოლს კეფას სისხლის და შარდის ნარევით დაუზილავენ, სიყვარუული ხომ ყველას ერთნაირი უნდა გვქონდეს.
- მესმის რომ ძნელია ამის დაჯერება, მაგრამ შარდით საეროდ არაფერს არ ზილავენ, არც ბებერი ნათესავის ქონით, არც სისხლით. ამიტომ საზარლად სუნი ასდით.
- ეს რაღაც გოიმობის ჩემპიონატი ყოფილა, რა ცხოვრება აქვთ, რათ უნდათ ეგეთი ცხოვრება, რა სიამოვნებაა. საჭმელად ალბათ რამე სისაზიზღრეს წამენ, ვერც კი წარმომიდგენია, იმდენად უცნაურად ცხოვრობენ, რა უნდა ჭამონ.
- ჭამენ შემწვარ გოჭებს, ქათმებს, თევზებს.
- კიდევ კარგი, რაღაც ადამიანური ჰქონიათ. მაინც ჩვენებური შემწვარი გოჭის გემო ყველგან ესმით. ჩვენებურ შემწვარ გოგოსაც სიამოვნებით მიახრამუნებენ, გასაგებია.
- მაიცა, ეხლა რას გეტყვი - ადამიანის ხორცს საერთოდ არ ჭამენ!!!
- ეგ ხომ თქვი!
- არა კაცის, არც ქალის, არც ბავშვის, არც დაუშვათ, მტერი მოკლეს. იმასაც არ ჭამენ.
- რას ამბობ! ეგეთი ხალხი, რომელსაც პირის გემო არა აქვს, უნდა გაანადგურო. როგორ შეიძლება გოგოს ხორცი არ გიყვარდეს! ჯერ რომ გამოშიგნავ, შიგნით სურნელოვან ბალახებს ჩაუფენ, ნაცარში ჩაფლავ და ზემოთ კოცონს გააჩაღებ, მეორე დღეს მიხვალ, კოცონი უკვე ჩამქრალია, ამოიღებ ამ თოთო ხორცს და შეჭამ - ვისც ამის გემო არ ესმის - კაცი არ არის!
- გეუბნები, არ არიან ადამიანები, მაგათი ჯიში და ჯილაგი უნდა გაწყდეს, ველურები არიან, კაცობა არ ესმით, ნათესაობა არ ესმით, ჭამა არ ესმით!
- ნათესაობა არ ესმით? აი ჩვენთან რომ ნათესავი მოგიკვდება, თითის ერთი ფალანგა უნდა მოიჭრა. მეორე მოგიკვდება - მეორე ფალანგა და ასე შემდეგ. ამას ხომ აკეთებენ? რაღაც ადამიანური ხომ შერჩათ?
- ეეჰ, შენ მაინც დაბრადუშნი ტიპი ხარ, გინდა რამე კარგი იპოვო მათში - არა, ამასაც არ აკეთებენ. ზოგოერთი უფრო ცივილიზებული ტომები ყვირიან და სახეს იკაწრავენ, მაგრამ უმრავლესობა არაფერს არ შვება.
- იცი რა? ჯერ მიკვირდა, მერე მეზიზღებოდნენ, ეხლა კი მეცოდებიან. ასე კაცობა, პირის გემო, სიყვარული, ოჯახი დაკარგო - მართლა ძალიან საცოდავო ხარ.

აი ასე, ჩემო ძვირფასებო, ეხლა შეგიძლიათ მოქმედების ადგილი სხვაგან გადაიტანოთ, იქნებ ახალი რამ დაინახოთ. ან ძველზე აზრი შეგეცვალოთ.

ნელ-ნელა წინ, ნელ-მელა უკან

წინა ჯერზე ტაივანზე გიყვებოდით - რომ გადაიქცა ღარიბი ქვეყნიდან მდიდარ ქვეყანად - და ვითომ ამისთვის არაფერი ჰქონდა. რამდენიმე ჩემმა ნაცნობმა მითხრა - ეგ გამონაკლისი ქვეყანაო. ამიტომ გადავწყვიტე დღეს მოგითხროთ არა იმათზე, ვინც წინ წავიდა, არამედ ვინც უკან ჩაიჩოჩა.

1950 2010
1 აშშ 11
2 შვეიცარია 19
3 ახალი ზელანდია 51
4 ვენესუელა 84
5 ავსტრალია 23
6 კანადა 26
7 შვედეთი 28
8 დანია 30
9 ჰოლანდია 22
10 ბელგია 29
11 საფრანგეთი 39
12 არგენტინა 81


1950 წელს ეს იყო მსოფლიოში 12 ყველაზე მდიდარი ქვეყანა - მარცხენა სვეტში ხედავთ მათ ადგილს მდიდრების სიაში. მარჯვენა სვეტში კი ხედავთ, თუ რა ადგილი უკავიათ მათ 2010 წელს სიმდიდრით (მთლიანი შიდა პროდუქტით ერთ სულ მოსახლეზე).
როგორც ხედავთ, ამერიკა, კანადა, ევროპის ქვეყნები ინარჩუნებენ თავიანთ პოზიციებს ასე თუ ისე. 1950 წლიდან ახალი ქვეყნები გაჩდნენ და მათ ცოტათი ჩააჩოჩეს 1950 წლის ლიდერები - მაგალითად, სინგაპურმა და ბერმუდამ გაუსწრეს ყველა ამ ქვეყანას. მაგრამ ეს არ არის დღეს განსახილველი. შეხედეთ სამ ფავორიტს:
• მესამე ადგილი - ახალი ზელანდია - ეხლა 51-ე ადგილას
• მეოთხე ადგილი - ვენესუელა - ეხლა 84-ე ადგილას
• მეთორმეტე - არგენტინა - ეხლა 81 ადგილას
თან ეს ქვეყნები შემთხვევით არ მოხვდნენ 1950 წელს მდიდრების რიცხვში - 1900 წელს, საუკუნის დასაწყისში, ახალი ზელანდია მსოფლიოს ყველაზე მდიდარი ქვეყანა იყო, არგენტინა ისევ მეათე, ვენესუელა კი ოცდამეათე ადგილზე იყო.
ასეთი რა დაემართათ ამ ქვეყნებს, ეპიდემია თუ ცუნამი? სამივე ქვეყანა სხვადასხვანაირია - ახალი ზელანდია ყველაფრისგან შორს, რესურსების გარეშე ცხოვრობს, ვენესუელას ასკდება ნავთობი, არგენტინას უზარმაზარი ტერიტორია აქვს, უამრავი რესურსი, ნავთობიდან უზარმაზარ სოფლის მეურნეობამდე.
რა ჭირი ეტაკათ? სამივეს ერთი და იგივე. სოციალიზმი შეეყარათ. ახალ ზელანდია მინდა ცალკე გავარჩიოთ შემდგომში. იმიტომ რომ იმკურნალა და ეხლა გამოკეთდა, მის მკურნალობაზე და მკურნალებზე - როჯერ დაგლასზე და რუთ რიჩარდსონზე ცალკე მოგიყვებით.
სოციალიზმი კომპარტიის გარეშე - რაც ჩვენთვის უცნობია, მაგრამ ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სენია განვითარებად ქვეყნებში. რაში გამოიხატება? სახე სხვადასხვაა, შინაარსი ერთია - მთავრობას უნდა ეცოდებოდეს ხალხი, არ ჯეროდეს, რომ ის რამეს გააკეთებს თავისით, უნდა დარწმუნებული იყოს, რომ მისნაირი (მთავრობისნაირი) ჭკვიანი რომ უხელმძღვანელებს ეკონომიკას, ეს უფრო კარგია, ვიდრე ვიღაც გაუნათლებელი, ვიგინდარა ანდა სულაც ხარბი ხალხი შეესიოს ეკონომიკას და ვისაც რა უნდა, ის აკეთოს.
მახსოვს 2000 წელს დაახლოებით, არგენტინის ფინანსთა მინისტრს ვუსმენდი. ჩემი ყურით. მან თქვა „ ნაციონალიზაციის დიდ გამოცდილება გვაქვს, ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში ორჯერ ჩავატარეთო“.
შემდგომში, ისტორიკოსების ნაწერებში, კინოფილმებში, მოგონებებში ეს ყველაფერი სხვანაირად ჩანს. გახსოვთ ალბათ ალან პარკერის ფილმიდან „ევიტა“, როდესაც დასაწყისში სულ სხვა სანახაობისთვის გამზადებულ დარბაზს მოქალაქე ეუბნება: „გარდაიცვალა ევიტა პერონი, არგენტინელი ხალხის სულიერი ლიდერი“ . ისინი ტირიან, ჩვენ ვტირივართ. მადონა და ბანდერასი, ვებერის მუსიკა - მიდი და ნუ იტირებ.
რაც ევიტა პერონმა და მისმა ქმარმა უყვეს არგენტინის ეკონომიკას, ის ჯერ უგო ჩავესსაც კი არ უქნია ვენესუელის ეკონომიკისთვის.
მე ჩემს თავს ვუსვამდი კითხვას - ხომ არ იყო რამე ერთი შეცდომა, რომელიც ან არგენტინაში, ან ვენესუელაში გახდა მიზეზი უკუსვლის? მე ესეთი ერთი ცალი შეცდომა ვერ ვიპოვე. ოთხ პატარა მაგალითს მოვიყვანთ, შეგიძლიათ საკუთარი თავი გამოსცადოთ, ახლობლებიც და მერე დაასკვნათ, ჩვენ უფრო სინგაპურივით გავუსწრებთ ამერიკას, თუ უფრო ვენესუელასავით დავიმხობთ თავზე ეკონომიკას.
1. ვენესუელაში მთავრობა ზრუნავს გაჭირვებულ ხალხზე და ასუბსიდირებს ბენზინს, რის გამოც მსოფლიოში ყველაზე იაფი ბენზინი ვენესუელაში იყიდება.
2. არგენტინის პრეზიდენტმა კირშნერმა მოახდინა კერძო საპენსიო დანაგროვების ნაციონალიზაცია, ვინაიდან არ სჯერა, რომ კერძო კომპანიები კარგად მოუვლიან ამ ფულს.
3. ვენესუელაში ცემენტი ეძვირა უგო ჩავესს. შეუთვალა კომპანიებს - გააიაფეთო. არ დაუჯერეს. მაშინ ნაციონილიზაცია გაუკეთა ცემენტის საწარმოებს და ეხლა იაფი ცემენტი აქვთ ვენესუელაში.
4. არგენტინის მთავრობამ ხორცის ექსპორტი აკრძალა - ჩვენთან დარჩეს და გაიაფდესო.
მოგწონთ?

ღარიბი ადამიანების გასაჭირი 2 - სასოწარკვეთა

ალბათ გაგიგიათ ხშირად - ამ ქვეყანას მაინც არაფერი უშველის - ჩვენგან მაინც არაფერი გამოვა - ამ ხალხს რა უნდა ელაპარაკო - ჩვენგან რა უნდა გამოვიდეს - ეს სიზარმაცე სისხლში გვაქვს - მსურველებს შეუძლიათ გააგრძელონ, ხოლო რედაქციამ კონკურსი გამოაცხადოს, ვინ მეტ ასეთ სისულელეს შეაგროვებს. რაფერ სისულელესო?!!! ეს ჩვენი ჯიშისა და ჯილაგის ამბავში არ არის განა, ტკბილად, მაგრამ ღარიბად ვიცხოვროთ?!
ინტელექტუალები ბატონყმობასაც გაიხსენებენ, ცარიზმის მიერ ქართველების ჩაგვრას და ჩვენს უნიათობას თავიანთი სასოწარკვეთით ახსნიან. როცა რამეს ეტყვი - კი მაგრამ ესა თუ ის ქვეყანა? მაგათ ამერიკელებმა უუშენეს, ბატონო, თვითონ ვერ შეძლებდნენ!
ეხლა სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში ვარ რამდენიმე დღით, და კიდევ ერთხელ ვიხსენებ აქაური ეკონომიკური სასწაულების ისტორიას. და მათ შორის ჩემი საყვარელი ისტორიას - ვინ გახადა ტაივანი თანამედროვე ქვეყანად.
ჩინეთში სოციალისტები ებრძოდნენ კომუნისტებს. კომუნისტების ლიდერი მაო ძედუნი იყო, სოციალისტების (გომინდანის) - ჩან კაიში. ჩან კაიში საქართველოში ცნობილი იყო იმით, რომ სტალინივით საკუთარ თავს გენერალისიმუსი უწოდა - მახსოვს ერთი მეზობლის აღტაცებული ჩურჩული - სულ სამია გენერალისიმუსი მსოფლიოში - სტალინი, ჩან კაიში და ბროზ ტიტოო (სტალინი უკვე მკვდარი იყო) - ანუ ქართველები რა მაგარი ხალხი ვართო. ისე ტიტომაც თავისით დანიშნა თავისი თავი გენერალისიმუსად.
ჩან კაიში ოციან წლებში ბოლშევიკებს ეძმაკაცებოდა, და თავისი შვილი სასწავლად მოსკოვში გააგზავნა, სადაც ეს ახალგაზრდა (რომელსაც რუსულად ნიკოლაი ელიზაროვი დაარქვეს) ტროცკისტი გახდა. ტროცკიზმისთვის გადაასახლეს სვერდლოვსკში. იქ ბელორუსი ქალი ცოლად მოიყვანა და მერე დიდის ვაი-ვაგლახით ჩინეთში დაბრუნდა..
განსხვავებით სტალინისაგან, რომელმაც ბევრი ხალხი გაწყვიტა და ომი მოიგო, ჩან კაიშიმ ხალხის გაწყვეტის მიუხედავად ომი წააგო - 1949 წელს მისი არმია საბოლოოდ გაიქცა ჩინეთიდან კუნძულ ტაივანზე. 2 მილიონი ოფიცერი და ჯარისკაცი, პარტიის ხელმძღვანელი მუშაკები.
ანუ მოცემული გვაქვს -
• 2 მილიონი სრულიად დემორალიზებული დამარცხებული სამხედრო ( ბოლო 14 წელი ყველა ბრძოლა წააგეს);
• სოციალისტური პარტიის ლიდერები, რომლებიც ინფლიაციას დახვრეტებით ებრძოდნენ;
• 15 მილიონი ადგილობრივი გლეხი. ისინი 1945 წლამდე იაპონიის იმპერატორის ქვეშერმდომები იყვნენ და მათი ნაწილი იაპონიის არმიაში იბრძოდა, მათ შორის ჩან კაიშის წინააღმდეგ;
• ადგილობრივი ახალგაზრდები - სწავლობენ იაპონურ სკოლებში და მერე სწავლის გასაგრძელებლად იაპონიაში მიდის;
• გენერალისიმუსი ჩან კაიში - სოციალიზმის მშენებლობის დაჟინებული იდეით (დაახლოებით 5 წელი აშენა კიდეც);
• მისი ვაჟი ჩან ცინგო, ყოფილი ტროცკისტი, თავის კომკავშირელი ცოლით, ოთხი კანონიერი და ორი უკანონო შვილით; გაზეთის „За Tяжелое Mашиностроение“ რედაქტორის მოადგილე, შემდეგ ტაივანის საიდუმლო პოლიციის უფროსი; შემდეგ ცეკას პირველი მდივანი;
• ჩინეთიდან მუდმივი თავდასხმის საშიშროება.
კითხვა - რა ელის ამ ქვეყანას?
მოდით ეხლა ვინმემ მითხრას - ეს ხომ ცხადია, დაფიქრდით და მიხვდებით, ასეთი ქვეყანა უნდა აყვავდესო!
ტაივანის მშპ/სულზე 1950 წელს იყო ოდნავ მცირე, ვიდრე კენიის, და ოდნავ დიდი, ვიდრე ინდონეზიის.
მაინც ჯიუტად იძახით, აყვავდებაო?
აყვავდა.
გამდიდრდა ხალხი.
გახდა მდიდარი დემოკრატიული სახელმწიფო.
ჩან ცინგო პარტიის თავმჯდომარე გახდა, 1978 წელს პრეზიდენტი. 1984 წელს კიდევ ერთხელ გახდა პრეზიდენტი.
ჩან კაიში გარდაიცვალა 1975 წელს.
ჩან ცინგო გარდაიცვალა 1988 წელს.
მისი მეუღლე ფაინა ვახრევა გარდაიცვალა 2004 წელს.
ტაივანის ეკონომიკა იზრდებოდა ისე, როგორც არცერთი სხვა ეკონომიკა.
2010 წელს ტაივანის მთლიანმა შიდა პროდუქტმა შეადგინა ერთ სულზე 32 000 დოლარი.
იგივე რაც იაპონიასა აქვს, ან იტალიას. უსწრებს ისრაელს, პორტუგალიას და საუდის არაბეთს. ინდონეზიას გაუსწრო რვაჯერ, კენიას გაუსწრო ოცჯერ.
თითოეული დამარცხებული ტაივანელი 5-ჯერ უფრო მდიდარია თითოეულ გამარჯვებულ ჩინელზე.

ეხლა საქართველო - 2010 წელი - მთლიანი შიდა პროდუქტი 4500 დოლარი
4 მილიონი მაცხოვრებელი............
სასოწარკვეთა ცუდია!

ღარიბი ადამიანების გასაჭირი და ჩვენებური მიკროგლობალიზაცია
ჩვენ დიდი ხანია, ერთად არ გვიცხოვრია. არ ვიცით, თუ რა არის სახელმწიფო წყობა. არა, წიგნები კი გვაქვს წანაკითხი, მაგრამ უშუალო განცდა არა გვაქვს. ერთი იყო და ნოე რამიშვილსა და ნოე ჟორდანიას შორის ხელისუფლების გადაცემას დაესწრო ჩემი ბებიების და ბაბუების თაობა. ეგ არის ერთადერთი დემოკრატიული ხელისუფლების ცვლილება ჩვენს ისტორიაში. ასეთი მშვიდობიანი პოლიტიკური გამოცდილების გარეშე არ ჩამოყალიბდება სახელმწიფო. საზღვრების მქონე ტერიტორია შეიძლება ჩამოყალიბდეს, სახელმწიფო არა. ერი-სახელმწიფო უფრო სხვა არის, ვიდრე ღობიანი ტერიტორია.
კიდევ რა გვაკლია? არ ვარ დარწმუნებული, რომ ამომწურავ პასუხს გაგცემთ. მაგრამ ეკონომიკური თანაცხოვრების გამოცდილება რომ გვაკლია, ეგ ნამდვილად ვიცი.
სკოლის მოწაფე რომ ვიყავი, დედაჩემს დავყვებოდი ეთნოგრაფიულ ექსპედიციებში. რამდენჯერმე ვიყავი სვანეთში, სამეგრელოში, ზემო აჭარაში - ალბათ საქართველოს სილამაზის დიდი ნაწილი მაშინ ვნახე. დედაჩემი ჩანაწერებს აკეთებდა წეს-ჩვეულებებზე, ყოფაზე, მისი მთხრობელები მოხუცები იყვნენ, რომლებსაც ახსოვდათ მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულის საქართველო. ბევრი საინტერესო რამ გავიგე. ერთს გეტყვით - ჩემდა გასაკვირად საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში, ხშირად სხვადასხვა თემში ან სოფელშიც კი სხვადასხვა საწყაოს ხმარობდნენ. ანუ ერთგან ხორბალის რაოდენობას ერთნაირად ზომავდნენ, მეორეგან მეორენაირად, მესამეგან მესამენაირად. როგორც ადვილად მიხვდებით, ეს ვაჭრობის ფაქტიური არარსებობის მაჩვენებელია.
ეხლა ამ ნარკვევს ვწერ იაპონურ კომპიუტერზე, რომელიც ნაწილობრივ მალაიზიაშია გაკეთებული, მინიმუმ ერთი ჩიპი ტაივანიდან აქვს, ერთი სამხრეთ კორეიდან. ვწერ ამერიკაში შექმნილი პროგრამის მეშვეობით, ქართული ჟურნალისათვის, რომელიც ფინურ ქაღალდზე გერმანულ დანადგარით დაიბეჭდება.
ამას ეხლა გლობალიზაცია ეწოდება - კაცობრიობამ ისწავლა გლობალურად ვაჭრობა
ჩვენ ამ გლობალიზებულ სამყაროში პატარა ქართული გლობალიზაცია გვინდა - რაც არ დაგვცალდა და ჯერ წინა გვაქვს - როცა ქართველები ერთმანეთთან ვაჭრობას ვისწავლით.
დე გოლმა თქვა ფრანგებზეო - როგორ უნდა მართო ხალხი, რომელსაც 300 სახეობა ყველი აქვსო. ვერანაირად - დავეთანხმები მე. ასეთი ხალხი თავს თვითონ მოუვლის, ვინაიდან 300 მეყველეს 3 000 ყველის ვაჭარი, 6 000 რძის მწარმოებელი, 2 000 თივის გამყიდველი, 800 ყასაბი, 7 000 მზარეული და კიდევ სხვა ყავს ჩაბმული კაპიტალისტურ ფერხულში. ასჯერ იფიქრებს თითოეული, სანამ სხვას გაემიჯნება ან ემტერება - მაშინ გაუყიდავი რძე აეჭრება და თივა ჩაუწვება.
აი ეს უნდა მოხდეს - ოთხი მილიონი ქართველი დაუკავშირდება თავისი ბურჟუაზიული ინტერესებით ერთმანეთს, დამოკიდებული გახდება ერთმანეთის წარმატებაზე და მარცხზე. ესეთი ქართული საზოგადოება კიდევ ერთი ნაბიჯი იქნება შემოღობილი ტერიტორიიდან საქართველომდე. დიდი ნაბიჯი.
გაუმარჯოს ქართველ ვაჭრებს!!!

მთხოვეს საბჭოთა გავლენაზე დამეწერა. საბჭოთა გავლენაზე საქართველოს ეკონომიკაზე. ესეც საბჭოთა გავლენის შედეგია - ცხოვრების ნაწილებად დაყოფა - მაგალითად რომ დავწერო, რომ პანაშვიდების ტრადიცია დღევანდელი ფორმით არის საბჭოთა გავლენა საქართველოს ეკონომიკაზე - ალბათ რედაქცია და მკითხველებიც იტყვიან - ეეე, სულ დაუფსტვინა ამ კაცმა, სად პანაშვიდები და სად ეკონომიკა.
ეს არის საბჭოთა გავლენა - წარმოდგენა ეკონომიკაზე როგორც ქარხნებზე და ფაბრიკებზე. მაშ რა არის ეკონომიკა, განა რამე სხვა?
დიახ. ეკონომიკა სწავლობს, თუ როგორ იქცევა ადამიანი, რათა მიაღწიოს მიზნებს მწირი საშუალებებით, რომელთა სხვანაირი გამოყენებაც შესაძლებელია. და შესაბამისად თითქმის ყველაფერი ეხება ეკონომიკას და ეკონომიკა თითქმის ყველგანაა.
და ამიტომ ყველანაირი ფრაზები და აზრები რაღაცნაირი ცალკე აღებული ეკონომიკური პოლიტიკის შესახებ, ან ფრაზა - „მაგათ ეკონომიკას მიხედონ“ არის საქართველოზე საბჭოთა გავლენის შედეგი. ალბათ თქვენ ამას ისედაც გრძნობთ, რომ თუ როგორი გვაქვს სასამართლო, როგორ ვექცევით ნათესავებს, რისი გაკეთება გვეშინია და როგორი განათლება გვინდა - ყველაფერი გავლენას ახდენს ჩვენს კეთილდღეობაზე, ბიზნესის განვითარებაზე. ასე რომ ეკონომიკა ყველა ადამიანის მოქმედების შედეგია და არა ქარხნები და ფაბრიკები. მცდარი წარმოდგენა ეკონომიკაზე არ არის ერთადერთი ნარჩენი საბჭოთა აზროვნების, მგრამ მის პატივსაცემათ მოგიყვებით პატარა ისტორიას ერთ ქარხანაზე - თვალსაჩინო ნარჩენზე საბჭოთა ეკონომიკური აზროვნების.
მაგალითად რუსთავის მეტალურგიული კომბინატი. ეს უზარმაზარი ფართობის (მსოფლიო მასშტაბით) ქარხანა აწარმოებდა ძალიან ცოტა (მსოფლიო მასშტაბით) ფოლადს, და არასოდეს ამას არ აკეთებდა მოგებით. არის ესეთი ცნობილი ადამიანი, ყველაზე დიდი ფოლადის მწარმოებელი მსოფლიოში, ლაქშმი მიტალი. მან თავისი ბიზნესი ააგო ძველი, უვარგისი საწარმოების იაფად შეძენით და შემდეგ მათი გაჯანსაღებით. წელიწადში მისი ფირმა მეტ ფოლადს აწარმოებს, ვიდრე რუსთავის მეტალურგიულ კომბინატს აქვს ნაწარმოები მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე.
2004 წელს მიტალი საქართველოში ჩამოვიდა და რუსთავში გაემგზავრა. წასვლამდე ცოტა ხნით შევხვდით და ძალიან ოპტიმისტურად იყო განწყობილი - იძახდა, ეგეთები აგვიწევია, პატარა ქარხანაა, უცბათ ავამუშავებო. რუსთავიდან დაბრუნების შემდეგ კიდევ ერთხელ შევხვდი. კაცმა იმით დაიწყო, ეს ქარხანა რისთვის ააშენეს, მითხარითო. მე ვუპასუხე - ფოლადის წარმოებისთვის-მეთქი. არა, არ შეიძლება ამ ქარხანაში ფოლადის წარმოება მომგებიანი ყოფილიყოო. მე ბევრი წარხანა მაქვს და კიდევ უფრო მეტი მინახავს, ასე არავინ არ აშენებს ქარხანას, ესეთი ქარხანა სულ მუდამ დაკარგავს ფულსო. ჩაჯდა თვითმფრინავში და გაფრინდა.
რა შეეშალა მიტალს? შეეშალა რამე? დიახ!
მან არ იცოდა, რომ რუსთავის კომბინატი თავიდანვე შეიქმნა როგორც ე.წ. გეგმიურად წამგებიანი საწარმო - რუსულად планово убыточное предприятие.
საიდან უნდა ცოდნოდა მას ეს საბჭოთა აბსურდი?
ეს არის საწარმო, რომლის ოპერირების ხარჯები აღემატება მის შემოსავალს. ხანდახან ეს ფასების რეგულირების გამო ხდებოდა და ფასების ლიბერალიზაციამ მოარჩინა ასეთი საწარმოები. მაგრამ რუსთავის კომბინატი სულ სხვაა - ის შექმნილი იყო წამგებიან საწარმოდ, და იმ ტექნოლოგიურ ფორმატში ვერასოდეს გააკეთებდა ფულს.
ესეც მოხდა. როდესაც მისი სუბსიდირება შეწყდა, მისი ბედიც გადაწყდა.
რამდენი ასეთი უკუღმართი რამ გვაქვს საბჭოთა მემკვიდრეობის სიაში! დაწყებული ზოგიერთი „ქართული“ ტრადიციიდან და დამთავრებული ზოგიერთი სამინისტროთი.
არ ვიცი, გიფიქრიათ თუ არა იმაზე, რომ საბჭოთა კავშირის და მისი ყოფილი ნაწილების გარდა არსად არ არსებობს ისეთი მოვლენა, როგორიცაა ინტელიგენცია. რომ ტერმინი - შემოქმედებითი ინტელიგენცია - საბჭოთა ტერმინია, რომ ფრაზა - საავადმყოფოს კოლექტივმა ყველაფერი გააკეთა - არ ითარგმნება ინგლისურად.
ამ ყველაფრის ამოძირკვას დიდი დრო და გულისხმევა სჭირდება. მთავარია ჩვენი სულებიდან ამოვიღოთ. ამაზე ალბათ ცალკე ვისაუბრებთ. ჩავთვალოთ, რომ ეს პატარა ნარკვევი უფრო ნივთების სამყაროს ეხება. აქაც ბევრია საბჭოთა - სტალინის ძეგლი, ნამგალი და ურო საზოგადოებრივ შენობებზე, საქართველოს რკინიგზაზე მანძილების ათვლა მოსკოვის ცენტრიდან, და მრავალი სხვა...
და სანამ დაგემშვიდობებით, ერთ ასეთ ლამაზ საბჭოთა გადმონაშთზე მოგიყვებით.
2008 წელს სახელმწიფო კანცელარიის უფროსი რომ გავხდი, გადავწყვიტე ყველა ქვეგანაყოფის საჭიროება შემესწავლა. შევხვდი ხელმძღვანელებს, ასევე დავიწყე დეტალების შესწავლა. სია მომიტანეს, ვითომ ყველაფერ გასაგები იყო, თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე ფიზკულტურის ინსტრუქტორს, მასაჟისტს და კბილის ექიმს (ეს ყველაფერი ასევე ტკბილი საბჭოთა გადმონაყოლი). რამდენიმე თვის შემდეგ (!) შემდეგ სარდაფში აღმოვაჩინე ტიპოგრაფია. რა ტიპოგრაფია, რის ტიპოგრაფია, რაში გვჭირდება, დავიწყე გარკვევა. და აღმოვაჩინე, რა პროდუქციას ვუშვებდით - მთავრობის გადაწყვეტილებები თანამდებობებზე დანიშვნის შესახებ გამოიცემოდა თვეში ერთხელ წიგნის სახით. საკმაოდ კარგი ხარისხის წიგნი იყო. ტირაჟიც დიდი არ ჰქონდა. ერთი იყო საინტერესო - მხოლოდ რუსულ ენაზე გამოდიოდა.